Πυρπολικό

Η πρώτη πετυχημένη πυρπόληση, της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Παπανικολή, στις 27 Μαΐου του 1821 στην Ερεσό. Πίνακας του Κωνσταντίνου Βολανάκη.

Μικρό πολεμικό πλοίο, ιστιοφόρο καταδρομικό, που χρησιμοποιούνταν για την πυρπόληση των εχθρικών καραβιών.  Ήταν παλιά πλοία, ή πλοία πολύ φτηνής κατασκευής, γεμάτα με εύφλεκτα υλικά. Χρησιμοποιούνταν για να βάλουν φωτιά σε εχθρικά πλοία ή να προκαλέσουν πανικό στο πλήρωμα τους. Αγκιστρώνονταν πάνω στα εχθρικά πλοία και κατόπιν το πλήρωμα έβαζε φωτιά με αποτέλεσμα να ακολουθήσει έκρηξη ή μεγάλη πυρκαγιά. Το πλήρωμα του πυρπολικού εγκατέλειπε το πλοίο λίγο πριν αυτό εκραγεί. Η παλαιότερη αναφορά που έχουμε για χρήση πυρπολικών εναντίον εχθρικών πλοίων αφορά τη χρήση του από τους Συρακούσιους κατά του Αθηναϊκού στόλου. 

Τομή πυρπολικού. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα

Οι αγωνιστές του 1821 έκαναν τα πυρπολικά ένα από τα αποτελεσματικότερα όπλα κατά του τουρκικού ναυτικού, και του προκάλεσαν τεράστιες ζημιές, σε όλη τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης. Τα πυρπολικά χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά το 17ο αιώνα . 

Ο Δημήτριος Παπανικολής. Πίνακας στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Κατά τη «πυρπόληση» έπρεπε να προσκολληθεί και να προσδεθεί άρρηκτα με το εχθρικό πλοίο πολύ πολύ γρήγορα, στη συνέχεια να τεθεί σ΄ αυτό «πυρ» και έγκαιρα να εγκαταλειφθεί από το πλήρωμά του. Το πυρπολικό του ΄21 οφείλει τη πρώτη του κατασκευή στον Παργινό Ιωάννη Δημουλίτσα με το παρωνύμιο «Πατατούκος», ο οποίος από μικρός δούλευε σε ψαριανά καράβια και στα ταξίδια του γνώρισε τα μυστικά της κατασκευής των πυρπολικών. Στον Κων. Νικόδημο το πυρπολικό πλοίο οφείλει την τελειοποίησή του.

Ο Δ. Παπανικολής (προτομή) Πεδίον του Άρεως

Πρώτη επιτυχής χρήση του επανδρωμένου πυρπολικού έγινε στις 27 Μαΐου 1821 στην Ερεσσό όπου οι Τούρκοι απώλεσαν ένα αξιόλογο πλοίο «γραμμής». Πρώτος Πυρπολητής ήταν ο Παπανικολής.

Στο καράβι που έμελλε να γίνει πυρπολικό, άνοιγαν δύο οπές, κυκλικά ανοίγματα, «ρούμπους»,  κάτω από τις οποίες έβαζαν βαρέλια με πυρίτιδα που συνδέονταν με αγωγούς, τις «μίνες του μπαρουτιού», που μετέφεραν τη φωτιά μέχρι το μπαρούτι. Ακόμα και τα ιστία του πλοίου ήταν εμποτισμένα με πίσσα  ώστε να μεταπηδήσει γρήγορα η φωτιά. Από τη πρύμη γινόταν και η διαφυγή του πληρώματος (20-25 άνδρες) και η επιβίβασή τους σε ρυμουλκούμενη λέμβο όταν ο κυβερνήτης παραμένοντας τελευταίος έθετε το «πυρ».

Οι επιθέσεις των πυρπολικών δεν γίνονταν μόνο σε αγκυροβολημένους στόχους αλλά και μεσοπέλαγα.  Μετά το σήμα της επίθεσης «Με τη βοήθεια του Σταυρού επιτεθείτε!» πλησίαζαν τον εχθρό με τη πλώρη από τη προσήνεμη πλευρά -δηλαδή από εκεί που φύσαγε ή ήταν ο κυματισμός ώστε να βοηθηθεί η προσκόλληση- και γρήγορα με «κόρακες» (=γάτζους) εξασφάλιζαν την αγκίστρωση. Το πλήρωμα του εχθρικού σκάφους καταλαμβάνονταν συνήθως από πανικό και καμία αντίσταση δεν πρόβαλε αλλά έτρεχε να σωθεί.

Τα πυρπολικά είχαν γίνει ο φόβος και ο τρόμος για τα τουρκικά, βαριά και δυσκίνητα καράβια και πρόσφεραν πάρα πολλές υπηρεσίες στον εθνικό αγώνα.

Κατά τη διάρκεια του Απελευθερωτικού αγώνα του 1821 έγιναν:

59 επιθέσεις με πυρπολικά από τις οποίες οι 39 ήταν επιτυχείς, 19 απέτυχαν και 1 αμφισβητείται.