Κεφάλαιο 2: Οι συνθήκες ζωής των υποδούλων.

Τι θα μάθουμε:

• Για τους Έλληνες λόγιους που κατέφυγαν στη Δύση.
• Για το Πατριαρχείο και τους Φαναριώτες. 
• Για τη ζωή των Ελλήνων κατά την Τουρκοκρατία.
• Για τους φόρους που πλήρωναν οι Έλληνες στους Τούρκους.

Αποτέλεσμα της τουρκικής κατάκτησης ήταν οι περισσότερες επιφανείς βυζαντινές οικογένειες που επέζησαν να μεταναστεύσουν σε λατινοκρατούμενες περιοχές* ή στη Δυτική Ευρώπη. 

Πρόσφυγες από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία καταφεύγουν στα ελληνικά νησιά (15ος αι.), Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη.

Όσες παρέμειναν στην Κωνσταντινούπολη, συγχωνεύτηκαν με Έλληνες που εγκαταστάθηκαν στην Πόλη από την Καραμανία*, τον Πόντο και τα νησιά του Αιγαίου και πλούτισαν ως βιοτέχνες ή έμποροι. 

Έλληνας έμπορος (16ος αι.).

Σχηματίστηκε, έτσι, γύρω από το Πατριαρχείο*, που έδρα του ήταν το Φανάρι*, μία νέα άρχουσα τάξη*, οι Φαναριώτες. 

Η είσοδος του Πατριαρχικού Ναού του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι. 

Σταδιακά οι Φαναριώτες συνδέθηκαν με την Οθωμανική κυβέρνηση και κατέλαβαν διάφορα αξιώματα στην τουρκική διοίκηση. Κατά τον 17^ο αι. ανέπτυξαν σημαντικό σημαντικό εθνικό ρόλο σε διάφορους τομείς όπως οι εκπαίδευση.

Φαναριώτης ανώτερος διοικητικός υπάλληλος των Οθωμανών.

Σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο* οι ορθόδοξοι χριστιανοί των κατακτημένων περιοχών αποτελούσαν αναγνωρισμένη θρησκευτική ομάδα με ηγέτη τον Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης. Οι Οθωμανοί αναγνώριζαν το δικαίωμα της ζωής και της περιουσίας στους υπόδουλους ορθόδοξους χριστιανούς με αντάλλαγμα όμως πλήθος υποχρεώσεων και φόρων. Ο Πατριάρχης φρόντιζε τις εκκλησιαστικές υποθέσεις αλλά και θέματα σχετικά με την οικογένεια και την εκπαίδευση. 

Βαθμοφόροι Γενίτσαροι, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.

Παρά την παραπάνω αναγνώριση όμως οι περιορισμοί στην καθημερινή ζωή των «απίστων» ήταν πολλοί, ιδιαίτερα κατά τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας. Υποχρεώνονταν να κατοικούν σε φτωχικές συνοικίες των πόλεων και να υπηρετούν στο τουρκικό στρατό ως ναύτες και οδηγοί. Οι σοβαρές δικαστικές υποθέσεις που αφορούσαν τους Χριστιανούς, δεν ανήκαν στην αρμοδιότητα του Πατριάρχη, αλλά στα μουσουλμανικά ιεροδικεία*.

Εικονογράφηση βασανιστηρίων που χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι εναντίον των Χριστιανών (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη). 

Βασικό μέλημα των Τούρκων ήταν η είσπραξη των φόρων, στην οποία η Οθωμανική Αυτοκρατορία στήριζε κατά μεγάλο μέρος τη συντήρησή της. Η οικονομική επιβάρυνση των Χριστιανών ήταν πολύ μεγαλύτερη από αυτή των Μουσουλμάνων. Οι Χριστιανοί πλήρωναν πολλούς τακτικούς φόρους. Τέτοιοι φόροι ήταν ο κεφαλικός φόρος*, ο φόρος εστίας για τις κατοικίες τους, οι φόροι για τη χρήση της γης (έγγειος) και για την αγροτική παραγωγή (δεκάτη*). Εκτός από τους τακτικούς φόρους υπήρχαν και έκτακτοι φόροι καθώς και αγγαρείες.

Παιδιά του παιδομαζώματος, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.

Πιο δύσκολη ήταν η ζωή των Χριστιανών σε απομακρυσμένες περιοχές. Εκεί οι τοπικοί διοικητές, εκμεταλλεύονταν το γεγονός ότι η κεντρική εξουσία δεν μπορούσε εύκολα να τους ελέγξει, κακομεταχειρίζονταν τους Χριστιανούς για την ενίσχυση του προσωπικού τους ταμείου.

Σκηνή από την καθημερινή ζωή στο Εμποριό της Σαντορίνης. 

Ιδιαίτερα σκληρή ήταν η ζωή των Χριστιανών κατά τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας. Οι Χριστιανοί είχαν να αντιμετωπίσουν σφαγές και αιχμαλωσίες, εξισλαμισμούς* και το παιδομάζωμα. Παράλληλα αναγκάζονταν να παραχωρήσουν τα εύφορα εδάφη σε τουρκικούς πληθυσμούς και να μετακινηθούν σε απομονωμένα και ορεινά μέρη. Οι εκτάσεις που κατείχαν οι υπόδουλοι βρίσκονταν κυρίως σε άγονες περιοχές ή νησιά. Αντίθετα, τα πιο εύφορα κτήματα ανήκαν στο Σουλτάνο και τους Οθωμανούς.

Πόλεις στις αρχές του 19ου αι. 

*Λατινοκρατούμενες περιοχές:

Οι περιοχές που κατείχαν χριστιανικές χώρες της Δυτικής Ευρώπης και κυρίως η Βενετία.
*Καραμανία:

Περιοχή στη σημερινή Κεντρική Τουρκία.

*Πατριαρχείο:

Η ανώτατη θρησκευτική αλλά και πολιτική αρχή των Ορθοδόξων κατά την Τουρκοκρατία. Αποτελεί το κέντρο της Ορθόδοξης Εκκλησίας ανά τους αιώνες. Η έδρα του βρίσκεται ακόμα και σήμερα στη συνοικία Φανάρι της Κωνσταντινούπολης.
*Φανάρι:

Συνοικία της Κωνσταντινούπολης, όπου έχει την έδρα του το Οικουμενικό Πατριαρχείο από το 1601. Γύρω του αναπτύχθηκε ελληνική συνοικία, όπου εγκαταστάθηκαν οι περισσότεροι από τους Έλληνες άρχοντες, οι οποίοι έλαβαν την προσωνυμία Φαναριώτες. 

*Άρχουσα τάξη:

Η ανώτερη τάξη κοινωνικά ή οικονομικά.
*Ισλαμικός νόμος:
Ο θρησκευτικός νόμος των μουσουλμάνων.

*Ιεροδικείο:

Μουσουλμανικό δικαστήριο.

*Κεφαλικός φόρος:

Σύμφωνα με το νόμο του Ισλάμ, τον φόρο αυτό πλήρωναν αυτό πλήρωναν όλοι όσοι δεν ήταν Μουσουλμάνοι. Απαλλάσονταν οι γυναίκες, τα παιδιά, οι ανάπηροι, οι ιερωμένοι και όσοι κατείχαν κρατικά αξιώματα.

*Δεκάτη:

Φόρος ίσος με το 1/10 της αγροτικής παραγωγής. Συνήθως καταβαλλόταν σε είδος (π.χ. σιτάρι, ελιές) και σπάνια σε νόμισμα.

*Εξισλαμισμός:

Αλλαγή της πίστης και προσχώρηση στη μουσουλμανική θρησκεία.

Έλληνες λόγιοι στη Δύση.

Από τα μέσα του 14ου αι. και ιδίως μετά την Άλωση (1453), οι Έλληνες λόγιοι εγκαταλείπουν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και καταφεύγουν στη Δυτική Ευρώπη. Μαζί τους μεταφέρουν πλήθος από χειρόγραφα της κλασικής και της βυζαντινής γραμματείας. Στις νέες τους πατρίδες οι Έλληνες λόγιοι συνεισέφεραν στην άνθιση των ευρωπαϊκών γραμμάτων την περίοδο της Αναγέννησης. Ο Γεώργιος Τραπεζούντιος, ο Καρδινάλιος Βησσαρίων, ο Μανουήλ Χρυσολωράς, ο Ανδρόνικος Κάλλιστος, ο Ιωάννης Αργυρόπουλος,ο Δημήτριος Χαλκοκονδύλης, ο Μάρκος Μουσούρος και ο Ιανός Λάσκαρης υπήρξαν ορισμένοι μόνο από τις σημαντικές προσωπικότητες της εποχής. Από τους κύκλους αυτών ξεκίνησε η πνευματική αναγέννηση των Ελλήνων. Ήδη από τις αρχές του 16ου αι. κυκλοφορούν στην Ιταλία, οι πρώτες εκδόσεις κειμένων στα νέα ελληνικά. Εξέχουσες μορφές της ελληνικής τυπογραφίας στην Ιταλία ήταν ο Ζαχαρίας Καλλιέργης και ο Νικόλαος Σοφιανός.