Κεφάλαιο 1: Η κατάκτηση της ελληνικής Χερσονήσου.

Τι θα μάθουμε:

• Ποια ιστορική περίοδο ονομάζουμε Τουρκοκρατία.
• Για τους δύο πρώτους δύσκολους αιώνες της Τουρκοκρατίας.
• Για τη ζωή των Ελλήνων στις Βενετοκρατούμενες περιοχές.

Οι Οθωμανοί σταδιακά, μέσα σε διάστημα δύο αιώνων (15^ο -17^ο αι.) κατέκτησαν όλη την ελληνική Χερσόνησο. Κάποιες όμως περιοχές παρέμειναν, ήδη από το 1204, για μεγαλύτερο ή μικρότερο χρονικό διάστημα υπό την κυριαρχία των Λατίνων (Βενετών*, Γενουατών, Φράγκων).

Ήδη από τον 13^ο αι. η Βυζαντινή Αυτοκρατορία αντιμετώπισε πλήθος πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων. Ξένες φυλές από το Βορρά και την Ανατολή εισέρχονταν στην περιοχή, Χριστιανοί της Δύσης (κυρίως Βενετοί) εκμεταλλεύονταν τα εμπορικά λιμάνια με αποτέλεσμα τον οικονομικό μαρασμό των ντόπιων. Η Άλωση της Πόλης το 1453 από τους Οθωμανούς Τούρκους αποτέλεσε την κατάληξη αυτής της παρακμής του βυζαντινού κόσμου. Οι Οθωμανοί Τούρκοι κατάφεραν σε διάστημα δύο αιώνων, 15^ο και 17^ο αι., να κατακτήσουν σχεδόν ολόκληρη την ελληνική Χερσόνησο. Εξαίρεση αποτέλεσαν τα Ιόνια νησιά που παρέμειναν στην εξουσία των Βενετών έως το 1797, οπότε πέρασαν στα χέρια των Γάλλων και στη συνέχεια των Άγγλων. Η περίοδος από την κατάκτηση της ελληνικής Χερσονήσου, στα μέσα του 15^ου αι., έως και τη Μεγάλη Επανάσταση του 1821, ονομάζεται Τουρκοκρατία.

Οι δυσκολότεροι αιώνες της Τουρκοκρατίας για τους Χριστιανούς υπήρξαν οι δύο πρώτοι. Σημειώθηκαν μεγάλες δημογραφικές*, οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές. Αρκετοί κάτοικοι μετακινήθηκαν σε ορεινούς τόπους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι βυζαντινοί άρχοντες εξαφανίστηκαν μετά την Άλωση. Πολλοί λόγιοι* έφυγαν για τη Δυτ. Ευρώπη. Οι μεταβολές αυτές επηρέασαν αρνητικά τη συνοχή του ελληνικού πληθυσμού. Παρά τις αντιξοότητες όμως οι υπόδουλοι Έλληνες κατάφεραν να μην αφομοιωθούν αλλά να διατηρήσουν τρία βασικά στοιχεία της εθνικής τους ταυτότητας: τη θρησκεία, τη γλώσσα και την παράδοση.

Έλληνες άρχοντες της Κωνσταντινούπολης κατά τον 16ο αι.

Βελτίωση σημείωσε η θέση των Ελλήνων στις τουρκοκρατούμενες περιοχές κατά τα μέσα του 16^ου αι. Την εποχή αυτή μειώθηκαν οι στρατιωτικές συγκρούσεις στην ελληνική Χερσόνησο και περιορίστηκε η φορολογία και το παιδομάζωμα*. Οι εξελίξεις αυτές με τη συμβολή και των Ελλήνων της Διασποράς*, τόνωσαν την παιδεία και οδήγησαν στην εκπαιδευτική αναγέννηση του 18^ου αι., που προετοίμασε το έδαφος για την Απελευθέρωση.

Σημαντικά προβλήματα αντιμετώπισαν και οι Έλληνες που ζούσαν στις βενετοκρατούμενες περιοχές. Μέχρι τον 16^ο αι. δεν τους επιτρεπόταν η συμμετοχή στη διοίκηση, ενώ οι Βενετοί κατείχαν τα ανώτερα θρησκευτικά αξιώματα και την περιουσία της Εκκλησίας. Οι Βενετοί υποχρέωναν τους κατακτημένους πληθυσμούς σε βαρείς φόρους και αγγαρείες για την κατασκευή δημοσίων έργων. 

Όλα τα παραπάνω προκαλούσαν συχνά διαμαρτυρίες και εξεγέρσεις εναντίον των κατακτητών, με γνωστότερη την εξέγερση στη Ζάκυνθο το 1628, γνωστή ως «ρεμπελιό των ποπολάρων».

Ευγενείς (πάνω) και αστοί (κάτω) στα Επτάνησα.

Η στάση των Βενετών απέναντι στους Έλληνες έγινε πιο φιλικοί όσο περνούσαν τα χρόνια και αρκετές βενετικές κτήσεις έπεφταν στα χέρια των Τούρκων. Οι διακρίσεις εις βάρος των Ελλήνων περιορίστηκαν. Επίσης, λόγω της μακραίωνης συνύπαρξης σημειώθηκαν μικτοί γάμοι και κοινές οικονομικές δραστηριότητες.

*Βενετοί:

Οι πολίτες της Βενετίας, παραθαλάσσιας πόλης της Βόρειας  Ιταλίας και μεγάλης ναυτικής δύναμης. Η Βενετία από το Μεσαίωνα μέχρι και το 1797 αποτελούσε ανεξάρτητο κράτος ιδιαίτερο ισχυρό, κυρίως χάρη στην εμπορική της δραστηριότητα στην Ανατολή. Για το λόγο αυτό, ήρθε συχνά σε σύγκρουση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. 

*Δημογραφικές μεταβολές:

Αλλαγές που σχετίζονται με την αριθμητική σύνθεση του πληθυσμού.

*Λόγιος:

Αυτός που ασχολείται με τα γράμματα και τις τέχνες. Οι συγγραφείς και οι δάσκαλοι.

*Παιδομάζωμα:

Υποχρεωτική στρατολόγηση από τις αρχές τις οθωμανικές αρχές νεαρών αγοριών χριστιανικών οικογενειών, με σκοπό την επάνδρωση του σώματος των Γενιτσάρων και του ανώτατου διοικητικού μηχανισμού της αυτοκρατορίας. Ο θεσμός παράκμασε από τις αρχές του 18^ου αι.

*Έλληνες της Διασποράς:

Οι Έλληνες που ζούσαν έξω από τα σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.