Η ανάκτηση της Πόλης από το Μιχαήλ Η΄, τον Παλαιολόγο

Τι θα μάθουμε:

• Πώς απελευθερώθηκε η Πόλη από τους Φράγκους.
• Τις αρνητικές συνέπειες από την 57χρονη κατοχή της Πόλης από τους Λατίνους.
• Τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει ο αυτοκράτορας μετά την απελευθέρωση της Πόλης.

Αφού λεηλάτησαν την Πόλη για πολύ καιρό οι Φράγκοι άρχισαν να μην ενδιαφέρονται πλέον για αυτή. Αυτό το εκμεταλλεύτηκε ο Μιχαήλ Η΄ ο Παλαιολόγος (1259-1282), αυτοκράτορας της Νίκαιας.

Μιχαήλ Η΄ ο Παλαιολόγος

Μετά από μια αποτυχημένη επίθεση κατά της Κωνσταντινούπολης το 1260 ο Μιχαήλ Η΄ κατάλαβε ότι του ήταν απαραίτητος ισχυρός στόλος ώστε να αντιμετωπίσει το στόλο των Βενετών που υπερασπιζόταν την Πόλη. Έτσι, το 1261 υπέγραψε συνθήκη συνεργασίας με τους Γενουάτες, που διέθεταν ισχυρό ναυτικό. Ως αντάλλαγμα τους υποσχέθηκε εμπορικά προνόμια όταν θα κατάφερνε να ανακτήσει την Πόλη. Παράλληλα, με εντολή του, δικοί του άνθρωποι παρακολουθούσαν μέρα-νύχτα την Κωνσταντινούπολη αναζητώντας τρόπο να μπουν σε αυτή κρυφά και να την καταλάβουν χωρίς μάχη.

Η τύχη στάθηκε στο πλευρό του Μιχαήλ Η΄. Το καλοκαίρι του 1261 ο στρατηγός του Αλέξιος Στρατηγόπουλος βρισκόταν με μικρή δύναμη σε αναγνωριστική αποστολή στα σύνορα με τη Βουλγαρία με τη διαταγή να περάσει κοντά στην Κωνσταντινούπολη και να κάνει μία επίδειξη δύναμης. Περνώντας από τα τείχη της Πόλης ο Στρατηγόπουλος πληροφορήθηκε ότι η φρουρά της πόλης έλειπε όπως και ο βενετικός στόλος σε μια αποστολή. Έτσι, κατάφεραν να μπουν από ένα κρυφό πέρασμα 50 άντρες στην Πόλη. Έτσι, με ξαφνική επίθεση ο Στρατηγόπουλος ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη στις 25 Ιουλίου του 1261.

Η Σηλυμβρία Πύλη από την οποία εισήλθε με το στρατό του ο Στρατηγόπουλος στην Πόλη. 

Ο Μιχαήλ Η΄ ο Παλαιολόγος στέφτηκε αυτοκράτορας στην Αγία Σοφία από τον Πατριάρχη Αρσένιο. Στη συνέχεια κατάφερε να ανακτήσει αρκετά από τα κατακτημένα μέρη της Ελλάδας. Ένα μεγάλο μέρος τους όπως παρέμεινε στους Φράγκους.

Συνέπειες της 57χρονης κατοχής της Πόλης από τους Φράγκους:

• Τα ταμεία του κράτους ήταν άδεια.
• Κτίσματα ερειπώθηκαν.
• Έργα τέχνης λεηλατήθηκαν και μεταφέρθηκαν στη Δύση.
• Η χριστιανική πίστη κλονίστηκε.
• Οι Φράγκοι έγιναν μισητοί και ανεπιθύμητοι στους Βυζαντινούς. 

Τα προβλήματα όμως για το βυζαντινό κράτος δεν τελείωσαν με την ανάκτηση της Πόλης.

- Η Κωνσταντινούπολη έμεινε χωρίς συμμάχους.

- Οι εχθροί ήταν πολλοί:

• Στην Ανατολή υπήρχαν τα επικίνδυνα τουρκικά φύλα.
• Στο Βορρά απειλούσαν Σέρβοι και Βούλγαροι.
• Στη Δύση Φράγκοι και Βενετοί.

Σχέδιο της Κωνσταντινούπολης κατά το 15ο αιώνα. Διακρίνονται τα τείχη, ο Κεράτιος κόλπος και ο Γαλατάς, όπου είχαν εγκατασταθεί Βενετοί και Γενουάτες (Φλωρεντία, Λαυρεντιανή Βιβλιοθήκη). 

Στην Πόλη από το κρυφό πέρασμα

  «Ο στρατηγός Αλέξιος Στρατηγόπουλος καιρό πολύ προσπαθούσε να βρει τρόπο να μπει στη βασιλεύουσα. Βλέποντας όμως τα απόρθητα τείχη που ορθώνονταν μπροστά του είχε απογοητευτεί. Ένα πρωινό οι στρατιώτες του έφεραν στη σκηνή του ένα γέροντα, που βρέθηκε ξαφνικά μπροστά τους έξω από τα τείχη. Τότε ο στρατηγός τον πήρε παράμερα και τον ρώτησε:

- Ποιος είσαι; Από πού έρχεσαι και πού πας;

- Από την Πόλη έρχομαι, άρχοντα μου, και πάω εδώ κοντά στα περιβόλια μου.

- Δε λες την αλήθεια. Αφού είναι ακόμη νύχτα, πώς σε άφησαν οι φύλακες να βγεις από τα τείχη;

- Είναι μια κρυφή τρύπα κάτω από τα τείχη, άρχοντα μου, που κανένας άλλος δεν την ξέρει, εκτός από μένα.

  Εγώ την ξέρω από παλιά. Και, όταν θέλω, μπαίνω-βγαίνω απ’ αυτή στην Πόλη χωρίς με δει κανείς.

  Ο Στρατηγόπουλος χάρηκε πολύ. Του έταξε δώρα και τιμές αν του έδειχνε το κρυφό πέρασμα και κατάφερνε κι αυτός να μπει στην Πόλη. Ο γέροντας, που κατάλαβε με ποιον είχε να κάμει, δέχτηκε με χαρά να πει το μυστικό και χωρίς δώρα. Οδήγησε το στρατηγό κοντά στα τείχη και του έδειξε το κρυφό πέρασμα. Την άλλη μέρα η Πόλη ήταν ξανά στα χέρια των Βυζαντινών».

Γ. Φραντζής (Βυζαντινός χρονογράφος)

Ο ελευθερωτής αυτοκράτορας της Πόλης γράφει:

  «Η Κωνσταντινούπολη, η Ακρόπολη του κόσμου, η αυτοκρατορική πρωτεύουσα των Ρωμαίων*, η οποία σύμφωνα με το θέλημα του θεού βρισκόταν στα χέρια των Λατίνων, ήρθε και πάλι στην εξουσία των Ρωμαίων. Τούτο ήταν θέλημα Θεού να συμβεί από εμένα».

Α. Α. Βασίλιεφ, Ιστορία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας

Η ευκαιρία χάθηκε

  Τα έθνη της Δύσης και τα ελληνικά πριγκιπάτα της βαλκανικής χερσονήσου δεν μπορούσαν να καταλάβουν ότι έπρεπε να ενωθούν και μαζί με το Μιχαήλ Παλαιολόγο να σώσουν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Οι προσωπικές φιλοδοξίες των ηγετών τους δεν μπορούσαν να δουν ότι όχι μόνο απειλείται καθένα ξεχωριστά, αλλά και ολόκληρη η χριστιανοσύνη. Ένα ισχυρό και ενωμένο Βυζάντιο θα μπορούσε να τους σώσει όλους.

Α.Α. Βασίλιεφ, Ιστορία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας