Εγκλίσεις των ρημάτων

Οι διάφορες μορφές που παίρνει το ρήμα για να εκφράσει τη διάθεση ή τη γνώμη αυτού που μιλάει (ομιλητή) ονομάζονται εγκλίσεις. 

Με τη βοήθεια των εγκλίσεων μπορούμε να δείξουμε αν η πράξη που περιγράφεται είναι:

• οριστική (πραγματική/βέβαιη)
• υποτακτική (επιθυμητή/αβέβαιη)
• προστακτική (απαιτούμε να γίνει)

Οι εγκλίσεις χωρίζονται σε:

• προσωπικές (οριστική, υποτακτική, προστακτική)
• απρόσωπες (απαρέμφατο, μετοχή)

• Η οριστική, η υποτακτική και η προστακτική ονομάζονται προσωπικές εγκλίσεις, γιατί έχουν ξεχωριστούς τύπους για τα διάφορα πρόσωπα κάθε αριθμού, π.χ. τρέχω, τρέχεις, τρέχει… 
• Αντίθετα το απαρέμφατο και η μετοχή ονομάζονται απρόσωπες εγκλίσεις γιατί δεν έχουν ξεχωριστούς τύπους για τα διάφορα πρόσωπα κάθε αριθμού, π.χ. δένοντας, αγαπημένος.

Προσωπικές εγκλίσεις:

• Η οριστική εκφράζει ένα γεγονός βέβαιο και πραγματικό (σε κατάφαση ή άρνηση ή ερώτηση).

π.χ.

- Αύριο θα πάμε εκδρομή.

- Δε θα πάμε εκδρομή αύριο.

- Θα πάμε εκδρομή αύριο;

Οριστική έγκλιση έχουν όλοι οι χρόνοι των ρημάτων. Τα ρήματα που βρίσκονται σε οριστική έγκλιση έχουν άρνηση δε(ν).

• Η υποτακτική φανερώνει κάτι που επιθυμούμε ή περιμένουμε να γίνει.

π.χ.
- Θέλει να αποκτήσει καινούργιο ποδήλατο.
- Ας βιαστούμε καλύτερα.

Σχηματίζουμε την υποτακτική βάζοντας μπροστά από το ρήμα ένα από τα μόρια ας, να ή κάποιον από τους συνδέσμους για να, όταν, πριν, άμα ή το αρνητικό μόριο μη(ν). Τα ρήματα που βρίσκονται σε υποτακτική έγκλιση έχουν άρνηση μη(ν).

Η υποτακτική σχηματίζει:

- Ενεστώτα: να γράφω – να γράφομαι

- Αόριστο: να γράψω – να γραφτώ

- Παρακείμενο: να έχω γράψει – να έχω γραφτεί

• Η προστακτική φανερώνει προσταγή, επιθυμία, ευχή.

π.χ. 
- Κάτσε κάτω αμέσως.
- Φέρε μου ένα ποτήρι νερό.
- Γίνε καλά, αγόρι μου.

Η προστακτική σχηματίζει:

- Ενεστώτα: γράφε, γράφετε – (γράφου), γράφετε

- Αόριστο: γράψε, γράψτε – γράψου, γραφτείτε

- Παρακείμενο (σπάνια): έχε γραμμένο, έχετε γραμμένο 

Τα ρήματα που βρίσκονται σε προστακτική έγκλιση έχουν άρνηση μη(ν).

Απρόσωπες εγκλίσεις:

• Η μετοχή αποτελεί έναν ρηματικό τύπο άλλοτε άκλιτο (τρέχοντας, χτυπώντας) και άλλοτε κλιτός με τρία γένη (αγαπημένος, αγαπημένη, αγαπημένο) που λειτουργεί ως επίθετο.

• Το απαρέμφατο είναι άκλιτος ρηματικός τύπος που μας χρησιμεύει στο να σχηματίζουμε τους συντελεσμένους χρόνους των ρημάτων.

π.χ.

Παρακείμενος: έχω βάψει – έχω βαφτεί

Υπερσυντέλικος: είχα βάψει – είχα βαφτεί

Συντελεσμένος μέλλοντας: θα έχω βάψει –θα έχω βαφτεί

Παρατήρηση:

Στη νέα γραμματική που μοιράστηκε φέτος για πρώτη στο Δημοτικό για την υποτακτική και την προστακτική έγκλιση αναφέρεται:

«…η υποτακτική και η προστακτική είναι άχρονες εγκλίσεις» (σ. 142)

Αντίθετα, σύμφωνα με την γραμματική του Χρίστου Τσολάκη που μοιραζόταν μέχρι πέρυσι στους μαθητές του Δημοτικού, καθώς και με τη γραμματική του Μανόλη Τριανταφυλλίδη που μοιραζόταν στους μαθητές του Γυμνασίου, η υποτακτική και προστακτική έχουν τρεις χρόνους (ενεστώτα, αόριστο, παρακείμενο). Το ίδιο ισχύει για τη νέα γραμματική του Γυμνασίου (Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας/Σωφ. Χατζησαββίδης-Αθ. Χατζησαββίδου, σελ.127-128).

Νεοελληνική Γραμματική - Μ. Τριανταφυλλίδη, σ. 149

Νεοελληνική γραμματική της Ε΄ και Στ΄ δημοτικού Χρ. Τσολάκη