Η καθημερινή ζωή στην ύπαιθρο στα χρόνια των Ισαύρων και των Μακεδόνων

Τι θα μάθουμε:

• Τον τρόπο ζωής, την οικονομία, τα επαγγέλματα, τις κοινωνικές εκδηλώσεις των βυζαντινών της υπαίθρου.
• Τις εργασίες και τα καθήκοντα των γυναικών.

Οι περισσότεροι Βυζαντινοί κατοικούσαν στην ύπαιθρο σε:

• κωμοπόλεις
• χωριά
• οικισμούς
• αγροικίες* 

*αγροικίες = αγροτικά σπίτια χτισμένα σε κτήματα, που ανήκαν συνήθως στους "δυνατούς¨. Εκεί έμεναν μόνιμα οι δουλοπάροικοι καλλιεργητές, που είχαν χάσει τα κτήματά τους από χρέη.

Οι Βυζαντινοί έχτιζαν συνήθως χωριά τους στις πλαγιές λόφων κοντά σε λόφους. Στο κέντρο των χωριών υπήρχε η πλατεία και η εκκλησία, όπου τη μέρα γιορτής του προστάτη Αγίου γινόταν πανηγύρι.

Βυζαντινό πανηγύρι.

Το είδος των σπιτιών των ανθρώπων εξαρτιόταν από την οικονομική κατάσταση των ιδιοκτητών. Οι κατοικίες των μικροκαλλιεργητών ήταν ισόγειες και στενόχωρες. Είχαν χαμηλές πόρτες και μικρά παράθυρα. Αντίθετα, οι Δυνατοί* είχαν μεγάλα διώροφα σπίτια σκεπασμένα με κεραμίδια. Τα σπίτια τους είχαν εξωτερικά σκάλα και εξώστες*. 

*Δυνατοί = πλούσιοι μεγαλοϊδιοκτήτες. 

*εξώστης = μπαλκόνι, ταράτσα

Στα «κατώγια»*  των σπιτιών τους και στον περίβολό τους υπήρχαν κελάρια, πατητήρια και αποθήκες όπου αποθηκεύονταν τα τρόφιμα.

*κατώγι = αυτό που είναι κάτω από την επιφάνεια της γης, υπόγειο.

Μάζεμα ελιάς.

Όλοι, φτωχοί και πλούσιοι φρόντιζαν να μη λείπουν από το σπίτι τα απαραίτητα για τη διατροφή (σιτάρι, κρασί, λάδι).

Τα καθήκοντα των γυναικών ήταν να φροντίζουν το σπίτι, τα παιδιά, τα τρόφιμα και τα φαγητά. Την εποχή της συγκομιδής  βοηθούσαν στις γεωργικές εργασίες. Υπήρχαν γυναίκες που δούλευαν είτε στο σπίτι υφαίνοντας και κεντώντας είτε σε καταστήματα και εργαστήρια αρωμάτων και μεταξιού.

Σκηνές από τη γεωργική, την ποιμενική και τη θαλασσινή ζωή στα βυζαντινά χρόνια (μικρογραφίες σε μηνολόγια του Αγίου Όρους, 11ος αιώνας). 

Κάθε χωριό είχε τη δική του περιφέρεια γης, που ανήκε στους κατοίκους της. Κήποι και περιβόλια (καρποφόρα δέντρα, αμπέλια, ελιές, δημητριακά, μουριές με τα φύλλα των οποίων τρέφονταν μεταξοσκώληκες) βρίσκονταν γύρω από τους οικισμούς. 

Βυζαντινοί γεωργοί εισπράττουν τα ημερομίσθιά τους για την
καλλιέργεια αμπελώνα (Μικρογραφία από Ευαγγέλιο, Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη).

Κάθε χωριό είχε μια κοινόχρηστη περιοχή με δάση και βοσκοτόπια για την εξασφάλιση ξυλείας και τη βοσκή ζώων. Το μεγαλύτερο μέρος της καλλιεργήσιμη γης ανήκε στους Δυνατούς.

Βυζαντινοί κτηνοτρόφοι

Στα χωριά της ηπειρωτικής χώρας οι άνθρωποι ήταν συνήθως γεωργοί και βοσκοί. Στα νησιωτικά και παράλια χωριά ασχολούνταν με το ψάρεμα και τη ναυτιλία. 

Το ψάρεμα

Οι Βυζαντινοί ασχολούνταν με το ψάρεμα, που τους πρόσφερε κέρδος, αλλά κι ευχαρίστηση. Ψάρευαν τη νύχτα ή τη μέρα με δίχτυα ή με καλάμι στην όχθη μιας λίμνης ή ενός ποταμού. Επειδή τα ποτάμια ήταν ορμητικά και οι θάλασσες επικίνδυνες, οι Βυζαντινοί έκαναν τάματα στους προστάτες των ναυτικών, τους Αγίους Γεώργιο και Φωκά. 

Φράσεις με ρίζες βυζαντινές

«Πάμε να τσιμπήσουμε κάτι»

Οι Βυζαντινοί, όπως και οι αρχαίοι, έτρωγαν τις στερεές τροφές με τα χέρια. Όταν έτρωγαν κρέας έπιαναν και τσιμπούσαν τη μερίδα τους με τα δάχτυλα. Από τη συνήθεια αυτή των Βυζαντινών έχει μείνει η φράση, που λέμε ως σήμερα στους καλεσμένους μας: Πάμε να τσιμπήσουμε κάτι (δηλαδή να φάμε).

«Αυτό μοσχοβολάει»

Οι κάτοικοι της υπαίθρου και ιδιαίτερα οι γυναίκες μάζευαν και χρησιμοποιούσαν αρωματικά φυτά, βότανα και λουλούδια για τον καλλωπισμό τους, τη μαγειρική και την παρασκευή  αρωμάτων. Πολλά απ’ αυτά τα πουλούσαν, και μάλιστα σε καλές τιμές. Πιο περιζήτητο από όλα αυτά για το άρωμά του ήταν ο μόσχος. Γι’ αυτό εξακολουθούμε να λέμε ακόμη: Αυτό μοσχοβολάει ή αυτό το μοσχοπούλησε.

Οι Βυζαντινοί έπιαναν τα πουλιά με παγίδες που έστηναν πάνω στα δέντρα. Τα ξεγελούσαν με άλλα πουλιά, ¨κράκτες¨*, που κρατούσαν σε κλουβιά.

«Αυτός είναι ξεφτέρι»

Πολλοί Βυζαντινοί στα κυνήγια τους, αντί για σκύλους, χρησιμοποιούσαν εκπαιδευμένα απ’ αυτούς γεράκια, τα ξεφτέρια όπως τα έλεγαν, για τη σύλληψη των θηραμάτων. Τα γυμνασμένα αυτά αρπακτικά ήταν περιζήτητα, επειδή δε λάθευαν στο κυνήγι τους. Γι’ αυτό και σήμερα λέμε ξεφτέρια αυτούς που αναζητούν και πετυχαίνουν το στόχο τους.

«Χάθηκε σαν το σκυλί στ’ αμπέλι»

Την εποχή που ωρίμαζαν τα σταφύλια, τακτικοί επισκέπτες των αμπελιών ήταν διάφορα ζώα όπως σκύλοι και αλεπούδες. Σ’ αυτά τα ζώα άρεσαν πολύ τα σταφύλια. Για ν’ αποφύγουν τις ζημιές οι αμπελουργοί έστηναν παγίδες, ώστε να τα πιάσουν, και κάποια έχαναν τη ζωή τους. Ο «Γεωργικός Νόμος» μάλιστα όριζε ότι: «εάν κάποιος στήσει παγίδα στην περίοδο καρποφορίας των αμπελιών και πέσει σ’ αυτή σκύλος και πεθάνει, ο ιδιοκτήτης του αμπελιού δεν έχει καμιά ευθύνη και ο ιδιοκτήτης του σκύλου δεν πληρώνεται για τη ζημιά του ζώου του».

*τα ελεύθερα πουλιά πήγαιναν κοντά σε αυτά που ήταν μέσα στο κλουβί, που έκραζαν (καλούσαν), κι έπεφταν στις παγίδες των κυνηγών

Φ. Κουκουλέ, Βυζαντινών βίος και πολιτισμός