Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος προσπαθεί να σώσει την πρωτεύουσα

Τι θα μάθουμε:

• Γιατί ο λαός της Πόλης επέλεξε αυτοκράτορα τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο.
• Πώς ο Κωνσταντίνος δέχτηκε την πρόταση.
• Σε ποιες ενέργειες προχώρησε μόλις έγινε αυτοκράτορας για την αντιμετώπιση της δύσκολης κατάστασης.
• Ποιοι και με ποιο τρόπο ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του Παλαιολόγου για βοήθεια.

Το 1448 πεθαίνει ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος χωρίς να έχει ολοκληρωθεί η ένωση της ανατολικής και της δυτικής εκκλησίας. 

Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ ο Παλαιολόγος πηγαίνει στη Σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας. Ο αυτοκράτορας, προσπαθώντας να εξασφαλίσει τη βοήθεια της Δύσης εναντίον των Τούρκων, πήγε στη Φερράρα το 1438 και τον επόμενο χρόνο στη Φλωρεντία, να διαπραγματευτεί την ένωση των Εκκλησιών. Πίστευε πως μόνο έτσι θα ΄ρχοταν βοήθεια από τη Δύση. 

Ως διάδοχό του οι άρχοντες και ο λαός της Πόλης επέλεξαν τον αδελφό του Κωνσταντίνο, Δεσπότη*, ως τότε, του Μυστρά. Οι λόγοι που οδήγησαν στην επιλογή αυτή ήταν ότι ο Κωνσταντίνος διακρίνονταν ως καλός στρατιωτικός, δίκαιος κυβερνήτης, σεβαστός και αγαπητός άρχοντας. Ο Κωνσταντίνος αποδέχτηκε την επιλογή του και στέφθηκε αυτοκράτορας στο Μυστρά.

*Δεσπότης: ηγεμόνας, κυβερνήτης.

Μόλις έφτασε στην Κωνσταντινούπολη:

• Πρότεινε συνθήκη ειρήνης στο σουλτάνο Μουράτ Β΄.
• Επέλεξε ως συνεργάτες του ενωτικούς και ανθενωτικούς, ώστε να συμφιλιώσει τις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις.
• Οργάνωσε και εξόπλισε τη μικρή φρουρά της Πόλης.
• Συντήρησε τα καράβια του στόλου.
• Ασφάλισε την είσοδο του Κεράτιου κόλπου με διπλή χοντρή αλυσίδα, εμποδίζοντας την είσοδο εχθρικών πλοίων σ’ αυτόν.
• Ζήτησε από τον Πάπα να στείλει τη βοήθεια που είχε υποσχεθεί στον αδερφό του.
• Πρότεινε στον Πάπα να στείλει καθολικούς ιερωμένους του στην Πόλη, για να συλλειτουργήσουν στην Αγία Σοφία με κληρικούς της ορθόδοξης εκκλησίας.
• Κάλεσε τις παροικίες* των ξένων, που ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη, να βοηθήσουν με χρήματα και μάχιμους άνδρες στην άμυνα της Πόλης.

*παροικίες: κοινότητες ξένων στην Πόλη

Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος.
Μικρογραφία από χειρόγραφο του 15 αι. 

Αποτελέσματα των προσπαθειών του Κωνσταντίνου:

• Ο Μουράτ αναγνώρισε το Κωνσταντίνο ως νέο αυτοκράτορα και συμφώνησε για την ειρήνη που του ζήτησε.
• Αρχικά σταμάτησαν οι διαμάχες μεταξύ ενωτικών και ανθενωτικών.
•  Η βοήθεια από τον Πάπα και τη Δύση δεν ήρθε.
• Οι Βενετοί της Πόλης έδωσαν πλοία, μαχητές και τεχνίτες για τη συντήρηση του στόλου. Οι Γενουάτες έθεσαν στη διάθεση του αυτοκράτορα εφτακόσιους μαχητές και τον ονομαστό στρατιωτικό Ιωάννη Ιουστινιάνη. Σε αυτόν ανέθεσε ο Κωνσταντίνος τη συντήρηση των τειχών και την άμυνα της Πόλης.
• Το σύνολο των μάχιμων υπερασπιστών της Πόλης δεν ξεπερνούσε τις δέκα χιλιάδες άνδρες.
• Η παρουσία Καθολικών ιερωμένων στην κοινή λειτουργία με Ορθόδοξους, που έγινε στην Αγία Σοφία (1452), αναζωπύρωσε τη διαμάχη μεταξύ ενωτικών και ανθενωτικών. Οι εσωτερικές αυτές διαμάχες των Βυζαντινών γίνονταν γνωστές στους Τούρκους και διευκόλυναν τα σχέδιά τους για την Άλωση της Πόλης.

Ο Μουράτ Β΄ ως τοξότης. Οθωμανική μινιατούρα του 1584. 

Μετά το θάνατο του Μουράτ Β΄ (1451), μάλιστα, ο γιος του και νέος σουλτάνος Μωάμεθ Β΄, 21 χρόνων τότε, έλεγε ότι: τελευταία επιθυμία κι εντολή του πατέρα του ήταν να κυριέψει αυτός την Πόλη.

Μωάμεθ Β΄

Το πλοίο της καλής είδησης

«Γαλέρα μου, όρτσα τα πανιά,

πέτα στη χώρα του Μοριά

με την ψυχή μας όλη,

να πας στον άξιο βασιλιά

κορώνα και χρυσά κλειδιά,

που του χαρίζει η Πόλη.

Και να του πεις να μην αργεί,

- χαρά κι ελπίδα μας κρυφή -,

τι γύρω έχει μαυρίσει

ο ουρανός, κι είναι καιρός

να φτερουγίσει χρυσαϊτός

τους ίσκιους να σκορπίσει».

Από το περιοδικό Διάπλασις των Παίδων

Οι κάτοικοι της Πόλης υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό το νέο αυτοκράτορα.

Το βυζαντινό κράτος το 15ο αιώνα

«Στα μέσα του 15ου αιώνα, το βυζαντινό κράτος ήταν η πρωτεύουσα του και λίγες ακόμη πόλεις. Οι Τούρκοι με τις κατακτήσεις τους είχαν δημιουργήσει ένα στρατιωτικό κλοιό γύρω της. Ουσιαστικά δεν υπήρχε κράτος. Μόνο η σκιά του και η παράδοση της χιλιόχρονης ιστορίας του τού έδινε κάποια ζωή».

Γιάννης Κορδάτος, Τα τελευταία χρόνια της βυζαντινής αυτοκρατορίας

Ο αυτοκράτορας ανέθεσε στον Ιουστινιάνη την οργάνωση της άμυνας της Πόλης. 

Η οικονομική  κατάσταση του Βυζαντίου

  

«Η λατινική κατάκτηση, οι σταυροφορίες, η συγκέντρωση της γης στα χέρια των δυνατών και το ξάπλωμα των Τούρκων στη Μικρασία είχαν σταματήσει κάθε εμπορική και βιομηχανική κίνηση. Οι μεγάλοι εμπορικοί δρόμοι της αυτοκρατορίας,  από στεριά και θάλασσα, δεν ήταν πια στην κατοχή των Βυζαντινών. Και το εμπόριο, που έκανε άλλοτε την Πόλη το οικονομικό κέντρο του κόσμου, τώρα είχε περάσει στα χέρια των Ιταλών».

Γιάννης Κορδάτος, Τα τελευταία χρόνια της βυζαντινής αυτοκρατορίας