Η νομοθεσία και η διοίκηση εκσυγχρονίζονται

Τι θα μάθουμε:

• Για τα εσωτερικά προβλήματα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας που προήλθαν από τους μακροχρόνιους πολέμους με τους γειτονικούς λαούς.
• Πώς ο αυτοκράτορας Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος προσπάθησε να αντιμετωπίσει τα προβλήματα αυτά κάνοντας αλλαγές στη διοίκηση και τη νομοθεσία.
• Πώς τα μέτρα που πήρε ο Λέων Γ΄ βελτίωσαν τη ζωή των γεωργών.

Οι μακροχρόνιοι και νικηφόροι πόλεμοι των Βυζαντινών με τους γειτονικούς λαούς από τη μία έσωσαν την Κωνσταντινούπολη αλλά από την άλλη δημιούργησαν πλήθος εσωτερικών προβλημάτων:

• Αποδιοργάνωσαν το στρατό των συνόρων και των ακριτικών περιοχών.
• Αποδυνάμωσαν οικονομικά το κράτος και στέρησαν την ύπαιθρο από εργατικά χέρια.
• Στέρησαν από πολλούς μικροκαλλιεργητές τα κτήματά τους και τους έκαναν δουλοπάροικους των «δυνατών».
• Χαλάρωσαν την απονομή της δικαιοσύνης και οι νόμοι δεν εφαρμόζονταν με δίκαιο τρόπο για όλους.

Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος

Αντιμέτωπος με τα παραπάνω προβλήματα ο αυτοκράτορας Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος προχώρησε σε μια σειρά αλλαγών στη νομοθεσία και τη διοίκηση του κράτους:

• Δημιούργησε τα «Θέματα», δηλαδή χώρισε την αυτοκρατορία σε μεγάλες περιφέρειες* . Ως διοικητές των Θεμάτων όρισε στρατηγούς που παράλληλα ήταν υπεύθυνοι για την ασφάλεια της περιοχής που αναλάμβαναν να διοικήσουν.

*περιφέρεια = εδαφική περιοχή που διοικείται από κάποιο αξιωματούχο του κράτους

 Χάρτης με τα θέματα (περιφέρειες) της Βυζαντινής αυτοκρατορίας
στα χρόνια της μεγάλης ακμής (10ος αιώνας)

• Θέλοντας να ενισχύσει τη φύλαξη των συνόρων, μοίρασε δημόσια (κρατική) γη στους γεωργούς των ακριτικών περιοχών. Οι γεωργοί αυτοί αναλάμβαναν την υποχρέωση: - να καλλιεργούν οι ίδιοι τη γη που τους δόθηκε-να στρατεύονται* για να την προστατεύουν όταν απειλούνταν από εχθρούς. Ήταν οι γνωστοί μας Ακρίτες.

*στράτευση = υποχρέωση για υπηρεσία στο στρατό

• Προσάρμοσε (εκσυγχρόνισε) τους παλιούς νόμους του Ιουστινιανού στις νέες ανάγκες της εποχής του. Τους νόμους αυτούς τους συγκέντρωσε και τους δημοσίευσε σε μια συλλογή νόμων που ονομάστηκε «Εκλογή» (726 μ.Χ.).  Οι νόμοι που αποτελούσαν την «Εκλογή» ήταν γραμμένοι σε απλή και κατανοητή ελληνική γλώσσα. Βασικό στοιχείο της «Εκλογής» ήταν η ισονομία*: 

«όλοι οι πολίτες είναι ίσοι απέναντι 

στους νόμους και τη Δικαιοσύνη»

*ισονομία = ισότητα των πολιτών ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους

Η «Εκλογή» περιελάμβανε διατάξεις για:

• το οικογενειακό δίκαιο
• το κληρονομικό δίκαιο
• το ποινικό δίκαιο

Οικογενειακό δίκαιο:

• τα ορφανά ανατρέφονταν από την εκκλησία
• ως επιτρεπτή ηλικία γάμου ορίζονταν για τα κορίτσια το 13ο   έτος και τα αγόρια το 15^ο έτος
• απαγορεύονταν ο γάμος μεταξύ συγγενών
• αυξάνονται τα δικαιώματα της συζύγου και των παιδιών
• ρύθμιζε τα συμβόλαια του γάμου, την προίκα, το δώρο του γαμπρού
• καθορίζονταν οι λόγοι διαζυγίου

Ποινικό δίκαιο:

• η κλοπή τιμωρούνταν με τύφλωση
• η παραχάραξη τιμωρούνταν με την αποκοπή του ενός χεριού
• η ψευδορκία τιμωρούνταν με κόψιμο της γλώσσας
• η ποινή του θανάτου προβλεπόταν για το δηλητηριασμό, τη μαγεία, την ανθρωποκτονία εκ προμελέτης, τη λιποταξία στρατιωτών, τη ληστεία κ.ά. 

Σκηνές από τη γεωργική, την ποιμενική και τη θαλασσινή ζωή στα βυζαντινά χρόνια (Μικρογραφίες σε Μηνολόγια του Αγ. Όρους, 11ος αιώνας μ.Χ.)

• Δημιούργησε το «Γεωργικό Νόμο» που προστάτευσε την περιουσία των ελευθέρων γεωργών και των κτηνοτρόφων από τους δυνατούς και εξασφάλισε καλύτερες συνθήκες ζωής για όσους ζούσαν στην ύπαιθρο. Σκοπός του ήταν να συγκρατήσει την ανάπτυξη των μεγάλων ιδιοκτησιών και την εξαφάνιση των ελεύθερων μικροϊδιοκτητών. 
•  Αφαίρεσε από τους κληρικούς και τους μοναχούς τη δημόσια εκπαίδευση και επέβαλε στα εκκλησιαστικά και τα μοναστηριακά κτήματα τον κοινό για όλους φόρο.

Οι φόροι που πλήρωναν οι έμποροι στο κράτος για τα εμπορεύματα λέγονταν "κομέρκιον¨. Υπεύθυνοι για την είσπραξή τους σε κάθε περιοχή ήταν ο ¨Κομερκάριος¨. Στην εικόνα φαίνονται οι δύο όψεις μολυβδόβουλου (σφραγίδας) της υπηρεσίας που εισέπραττε το κομέρκιον. 

•  Ανέθεσε την τήρηση των «φιλάνθρωπων» νόμων του στους «υπηρέτες της δικαιοσύνης», τους δικαστές, των οποίων το έργο θεωρούσε «το σημαντικότερο όλων επί της γης».

Τις μεταρρυθμίσεις αυτές δέχτηκαν με ανακούφιση οι λαϊκές τάξεις. Δυσαρεστήθηκαν όμως οι πλούσιοι, οι «δυνατοί και οι μοναχοί, γιατί τα μέτρα αυτά τους εμπόδιζαν να κερδίζουν περισσότερα.

Οδηγίες προς τους δικαστές.

 «Συμβουλεύουμε και δίνουμε εντολή σε όσους υπηρετούν τη δικαιοσύνη να απέχουν από τις ανθρώπινες αδυναμίες. Με καθαρή σκέψη να αποδίδουν το δίκαιο στον καθένα, ανάλογα με τις πράξεις του. Μήτε τους φτωχούς να καταφρονούν, μήτε τους δυνατούς να αφήνουν ανεξέλεγκτους, όταν αδικούν.

 Να θυμάστε πάντα ότι η υπερβολική αυστηρότητα καθώς και η υπερβολική επιείκεια είναι ανεπιθύμητες στο Θεό».

Λέων Γ΄ (απόσπασμα από την εισαγωγή της Εκλογής).

Δυο διατάξεις του «Γεωργικού Νόμου»:

 α. «Εάν βοσκός βοδιών παραλάβει από γεωργό το βόδι του και το σμίξει με την αγέλη και άλλων βοδιών που αυτός φυλάσσει, αλλά το βόδι το φάει λύκος, ο βοσκός δεν πληρώνει τη ζημιά, εάν δείξει στον κύριό του το σπαραγμένο από το αγρίμι ζώο».

 β. «Εάν οπωροφύλακας συλληφθεί να κλέπτει και να πωλεί φρούτα από τα κτήματα που έχει οριστεί να φυλάσσει, να δαρθεί σκληρά και να στερηθεί το μισθό του».

Δικαιοσύνης έπαινος

 «Από όλα τα επίγεια αγαθά προτιμήσαμε τη δικαιοσύνη. Μόνο αν φέρουμε αυτή  κοντά στο λαό θα μπορέσει η αυτοκρατορία να αποκρούσει τους εχθρούς της».

Λέων Γ΄ (στην εισαγωγή της Εκλογής).

Οι Βυζαντινοί έδιναν προίκα

Στο όνομα του Ιησού Χριστού... εγώ ο κυρ Αλέξιος Κούζης, μπροστά στο Θεό και στον κυρ Ευγένιο, στον κυρ Ευστράτιο και στον κυρ Ορέστη τους καλούς μου γείτονες, δίνω για γαμβρίκι (προίκα) στον κυρ Μιχάλη Δούκα, που πρόκειται να γίνει παιδί μου, 40 χρυσά κωνσταντινάτα μετρητά, το σπίτι στα Ψαμμάθια, κιλίμια 4 και χράμια 6, που ύφανε η νύφη και η κόρη μου Χρυσάντζα, ρούχα για το σπίτι, κοσμήματα, έπιπλα και όλα τα τζουμπλέκια (σκεύη) και την ευχή μου να ζήσουνε, να κάμουνε παιδιά, να ευτυχήσουνε...

Φαίδωνα Κουκουλέ, Βυζαντινών βίος και πολιτισμός