Η κρίση της εικονομαχίας διχάζει τους Βυζαντινούς

Τι θα μάθουμε:

• Τι ήταν η εικονομαχία.
• Ποια ήταν η αιτία της.
• Ποιες οι συνέπειες αυτής της διαμάχης.
• Πώς σταμάτησε.

Η εικονομαχία ξέσπασε στη διάρκεια του 8^ου αιώνα. Ήταν μια θρησκευτική διαμάχη που οδήγησε σε σοβαρές ταραχές, οι οποίες δίχασαν τους βυζαντινούς και έφεραν το κράτος σε δύσκολη θέση. Αιτία της διαμάχης ήταν οι αποφάσεις των Ισαύρων αυτοκρατόρων Λέοντα Γ΄ και Κωνσταντίνου Ε΄:

• Να απαγορεύουν την προσκύνηση και τη λατρεία των εικόνων.
• Να υποχρεώσουν τους μοναχούς και τους κληρικούς να υπηρετούν τη σρατιωτική θητεία τους, πριν δεχτούν το ιερατικό τους αξίωμα.

Ο Λέοντας Γ΄

Πολλοί χριστιανοί, αντί να τιμούν τα πρόσωπα που παρίσταναν οι εικόνες, λάτρευαν το υλικό από το οποίο ήταν κατασκευασμένες. Αρκετοί νέοι γίνονταν μοναχοί και δώριζαν τις περιουσίες τους στα μοναστήρια. Τα μοναστήρια πλήθαιναν, αποκτούσαν μεγάλη δύναμη και ίδρυαν σχολεία, ορφανοτροφεία, νοσοκομεία. 
Το κράτος όμως δεν έπαιρνε πια αρκετά φόρους, αφού η γη έμενε ακαλλιέργητη. Επίσης λιγόστευε ο αριθμός των στρατιωτών, γιατί όσοι νέοι γίνονταν μοναχοί απαλλάσσονταν από το στρατό. 
Έτσι, ο Λέων Γ΄ προχώρησε στην απαγόρευση της προσκύνησης των εικόνων. 
Ο γιος του Κωνσταντίνος Ε΄ πήρε ακόμη πιο αυστηρά μέτρα. Έκλεισε τα μοναστήρια και καταδίωξε τους μοναχούς. 

Ο Λέων Γ΄με το γιο του Κωνσταντίνο Ε΄σε νόμισμα της εποχής. 

Οι αποφάσεις αυτές, καθώς και τα διοικητικά  μέτρα για την εκκλησία, δημιούργησαν αναταραχή στους κληρικούς και στο λαό και τον χώρισαν σε δυο αντιμαχόμενες παρατάξεις:

• τους εικονομάχους (εικονοκλάστες), που στήριζαν τις αποφάσεις του αυτοκράτορα
• τους εικονολάτρες (εικονόφιλοι, εικονόδουλοι), που υπερασπίζονταν τη λατρεία των εικόνων

Ο λαός πίστευε ότι οι εικόνες και τα ιερά λείψανα είχαν θαυματουργές ιδιότητες. Στη μικρογραφία πολεμιστές παρακινούνται από κληρικό να αγγίξουν γονατιστοί θήκη με τίμιο ξύλο, για να εμψυχωθούν ξεκινώντας τη μάχη. 

Η θρησκευτική αυτή διαμάχη, η εικονομαχία διήρκεσε σχεδόν έναν αιώνα (726-843) δημιουργώντας πολλά προβλήματα στην αυτοκρατορία:

• πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν
• ναοί και μοναστήρια έκλεισαν
• εικόνες, έργα τέχνης και ψηφιδωτά καταστράφηκαν
• διαταράχτηκαν οι σχέσεις ανάμεσα στο Βυζάντιο και τη Δυτική εκκλησία, που υποστήριξε τους εικονολάτρες

Στη μικρογραφία εικονομάχοι παριστάνονται να προσφέρουν στον Εσταυρωμένο Χριστό σπόγγο και χολή με ξίδι. Στο κάτω μέρος εικονομάχοι παριστάνονται να προσπαθούν να καλύψουν την εικόνα του Χριστού με ασβέστη. 

Την αναταραχή που δημιουργήθηκε χρεώθηκε ο αυτοκράτορας Λέων Γ΄, που είχε σώσει την Πόλη και την αυτοκρατορία αποκρούοντας τους Άραβες.

Η εικονομαχία χωρίζεται σε δύο περιόδους:

• 1η περίοδος (726-787)
• 2η περίοδος (815-843)

Πρώτη περίοδος (726-787):
Λήγει το 787 με την Ζ΄οικουμενική σύνοδο που συγκαλεί η Ειρήνη η Αθηναία, αντιβασιλέας του γιου της και ανήλιου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Στ΄. Καταγόταν από την εικονόφιλη Αθήνα. 

Ειρήνη η Αθηναία. Βασιλική του Αγίου Μάρκου, Βενετία.

Στην Ζ΄οικουμενική σύνοδο αποφασίστηκε:
«κατά την προσκύνηση των εικόνων η λατρεία των πιστών απευθύνεται προς τα εικονιζόμενα ιερά πρόσωπα και όχι προς την ίδια την εικόνα και τα υλικά από τα οποία αυτή είναι φτιαγμένη»

Η Ζ΄οικουμενική σύνοδος της Νίκαιας. Στη μικρογραφία διακρίνονται η Ειρήνη η Αθηναία, ο Πατριάρχης Κων/πόλεως και οι επίσκοποι που πήραν μέρος στη σύνοδο.

Δεύτερη περίοδος (815-843):
Η εικονομαχία σταμάτησε οριστικά το 843, όταν αυτοκράτειρα ήταν η Θεοδώρα. Η Θεοδώρα επανέφερε σε ισχύ τις αποφάσεις της Ζ΄οικουμενικής συνόδου.

Η Θεοδώρα ανακηρύχθηκε ανακηρύχτηκε Αγία και γιορτάζεται στις 11 Φεβρουαρίου. Μικρογραφία με παράσταση της εικονόφιλης Θεοδώρας (Ρώμη, Βατικανή Βιβλιοθήκη).

Η οριστική αναστήλωση των εικόνων γιορτάζεται από την εκκλησία μας, την πρώτη Κυριακή των νηστειών του Πάσχα και ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας.

Μια ειρηνική διαμαρτυρία- παραίτηση

  «Όταν ο Λέων Γ΄ εξέδωσε το Διάταγμα κατά των αγίων και σεπτών* εικόνων προσκάλεσε τον αγιότατο πατριάρχη Γερμανό να το υπογράψει. Ο γενναίος ιεράρχης όμως αρνήθηκε την υπογραφή και την αρχιεροσύνη του. Έδωσε τα ιερά άμφια του στον αυτοκράτορα και είπε: «Αυτό που ζητάς από μένα, βασιλιά, είναι αδύνατο να το κάνω, χωρίς απόφαση Οικουμενικής Συνόδου». Και φεύγοντας πήγε στο πατρικό του σπίτι, στο Πλατάνι, και ησύχασε*».

Θεοφάνης (Ιστορικός της εποχής)

*σεπτών = σεβαστών

*ησύχασε = έζησε την υπόλοιπη ζωή του ως μοναχός

Ο πρώτος διχασμός με τη Δύση

  «Όταν ο πάπας της Ρώμης έμαθε την καθαίρεση των σεπτών εικόνων, εμπόδισε να σταλούν οι φόροι της Ρώμης και της Ιταλίας στην Κωνσταντινούπολη. Με επιστολή   του ακόμη εμήνυσε στον αυτοκράτορα Λέοντα Γ' ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να κάνει λόγο και να μεταβάλει την αρχαία πίστη της εκκλησίας, η οποία έχει καθιερωθεί από τους αγίους πατέρες».

Θεοφάνης (Ιστορικός της εποχής)

Το κλείσιμο των εκκλησιαστικών σχολείων

  «Ο δυσσεβής Λέων Γ΄ όχι μόνον κατά των αγίων και σεπτών εικόνων άρχισε πόλεμο, αλλά και τα σχολεία και την εκπαίδευση, που από τα χρόνια του αγίου Κωνσταντίνου του Μεγάλου έως τώρα κρατούσε, αυτός τα έσβησε».

Θεοφάνης (Ιστορικός της εποχής)

Και μια σύγχρονη άποψη για την εικονομαχία

 «Η παθιασμένη λογοτεχνία της εποχής, η μόνη που έφτασε ως εμάς, αμαυρώνει και δυσφημεί σκόπιμα το έργο και την προσπάθεια των εικονομάχων αυτοκρατόρων, που εργάστηκαν όλοι και με όλες τους τις δυνάμεις για να σώσουν το Βυζάντιο από τον αραβικό κίνδυνο».

Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, 

Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Θεοφάνης (Ιστορικός της εποχής)