Ιστορία του παπουτσιού

Στις 20 Μαΐου του 1310 κατασκευάστηκε το πρώτο ζευγάρι παπούτσια, επάνω σε ξεχωριστό πατρόν για το δεξί και το αριστερό πόδι. Μέχρι τότε, μαθαίνουμε ότι οι άνθρωποι φορούσαν απλά κομμάτια από δέρματα ζώων που στηρίζονταν με σχοινιά.  

Γιατί όμως άραγε ο άνθρωπος αποφάσισε να φορέσει παπούτσια;

Οι ιστορικές αναφορές μας διδάσκουν ότι το παπούτσι έχει τις ρίζες του στους αρχαίους Αιγυπτίους και τους κατοίκους της Ελλάδας. Τότε που οι άνθρωποι ένιωθαν την ανάγκη να προφυλαχτούν από τα λασπόνερα και το βαρύ κρύο του χειμώνα, αλλά και από τα άγρια εδάφη και δηλητηριώδη φυτά καθώς έτρεχαν για να κυνηγήσουν την τροφή τους.

1 – Σανδάλια της αρχαίας Αιγύπτου.

2 – Γυναικείο παπούτσι της αρχαίας Ελλάδας (αριστερά) και ρωμαϊκές μπότες.

3 – Πολεμικό παπούτσι ρωμαίων και παπούτσι αρχαίων Ελλήνων 1000-700 π.Χ.

4 – Παπούτσι με φτερά σε μνήμη του αγγελιοφόρου των θεών Ερμή και δερμάτινες μπότες ηθοποιών.

Μέχρι τα πρώτα ρωμαϊκά χρόνια το δημοφιλέστερο είδος ήταν το δερμάτινο σανδάλι, δηλαδή κομμάτια από δέρματα ζώου που ήταν δεμένα με σχοινιά γύρω από το μηρό. Κατά τις μεγάλες πολεμικές όμως εκστρατείες, οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ήδη ανακαλύψει το χαλκό και τα άλλα μέταλλα κι έτσι επινόησαν τις πρώτες μεταλλικές μπότες που είχαν τη μορφή επιγονατίδας, για να προφυλάσσονται τα πόδια από τις εχθρικές επιθέσεις.

Στην αρχαία Ρώμη οι κάτοικοι συνήθιζαν να σκαλίζουν τις μπότες και τα σανδάλια τους με περίτεχνα σχέδια, ενώ στις αρχές του Μεσαίωνα παρουσιάζονται τα πρώτα ραμμένα παπούτσια που ήταν ένας συνδυασμός από δέρμα και μεταλλικές λεπτομέρειες. Οι ιστορικοί κάνουν λόγο για το πρώτο μοκασίνι της ιστορίας που σιγά-σιγά αρχίζει να στολίζεται με βελούδο ή γούνινες ουρές ζώων, ή ακόμη και χρυσοποίκιλτα στολίδια, ανάλογα με την κοινωνική θέση εκείνου που τα φορούσε.

Κάπως έτσι λοιπόν φτάνουμε στις αρχές του 14^ου αιώνα, και πιο συγκεκριμένα στις αρχές Μαΐου του 1310, όταν ένας τεχνίτης παπουτσιών από τη Βενετία προτείνει στην πριγκίπισσα ένα ζευγάρι γοβάκια... κυριολεκτικά «κομμένα και ραμμένα» στα μέτρα της. Τόσο εκθαμβωτική ήταν η κομψότητα του ποδιού της στο βασιλικό χορό, που έλαμπε ολόκληρο το παλάτι κι ο περήφανος τεχνίτης αποφάσισε να βελτιώσει ακόμη περισσότερο το αριστούργημά του. Μέσα σε λίγες μέρες κατασκεύασε ένα δεύτερο ζευγάρι που εκτός από χρυσά κουμπιά είχε υποστυλώματα κάτω από τις φτέρνες έτσι ώστε να δείχνει ακόμη πιο ψηλή όταν χόρευε. Κάπως έτσι λοιπόν ανακαλύφθηκαν και τα ψηλοτάκουνα παπούτσια, που για να δείχνουν ακόμη πιο λεπτά και κομψά έγιναν μυτερά με προεξοχές από ελεφαντόδοντο και άλλα σπάνια υλικά που έφερναν οι ευγενείς από τα μακρινά τους ταξίδια.

Το 1377, ένας άλλος περιζήτητος τεχνίτης στη Γαλλία αυτή τη φορά, αποφάσισε να κατασκευάσει ένα ζευγάρι ξύλινους ψηλοτάκουνους πάτους για να προστατεύονται τα πόδια από το κρύο και τα νερά της βροχής. Αρχικά, αυτά τα υποστηρίγματα δεν ήταν κολλημένα αλλά αποτελούσαν ξεχωριστά καλούπια που μπορούσαν να δεθούν επάνω σε όλα τα παπούτσια. 

Εκείνη όμως που καθιέρωσε τα ψηλοτάκουνα πολύχρωμα παπούτσια σε τολμηρούς συνδυασμούς ήταν η βασίλισσα Ελισάβετ στα τέλη του 16^ου αιώνα, η οποία ήταν γνωστή για τη μανία της να εντυπωσιάζει τους καλεσμένους της με τους εκκεντρικούς συνδυασμούς στη διακόσμηση του παλατιού. Οι μαρτυρίες λένε ότι τα παπούτσια της ταίριαζαν ακόμη και με τις κουρτίνες του παλατιού ή τα πανάκριβα μεταξωτά χαλιά και τα άνθη του κήπου.

Από τότε η Γαλλία έγινε ο παράδεισος της υποδηματοποιίας, όπου όλοι οι κάτοικοι, άνδρες και γυναίκες είχαν το δικαίωμα να φορούν πανέμορφα παπούτσια με κάθε λογής σχέδια επάνω σε ψηλά τακούνια, που άλλοτε ήταν λεπτά και μυτερά και άλλοτε πάλι τετράγωνα ή κυρτά σε χαμηλότερο ύψος.

Παράλληλα, με την πρόοδο των εφευρέσεων άρχισαν να ανακαλύπτονται και νέες ποιότητες παπουτσιών, όπως τα μαλακά γοβάκια με λαστιχένιους πάτους για τις κοινές θνητές, αλλά και οι σκληρές μπότες με δερμάτινη και μεταλλική ενίσχυση για τους άνδρες πολεμιστές.  

Όσο για την αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, μαθαίνουμε ότι ο πρώτος Αμερικανός υποδηματοποιός ήταν ο ευρωπαϊκής καταγωγής Τόμας Μπέρντ, που άνοιξε το εργαστήρι του στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης το 1629.

Στα χρόνια της βιομηχανικής επανάστασης, τα μικρά εργαστήρια χειροποίητων παπουτσιών αντικαταστάθηκαν από μεγάλες παραγωγικές μονάδες με μοντέρνες μηχανές, όπου σύμφωνα με μαρτυρίες, στα τέλη του 1833 η ετήσια παραγωγή παπουτσιών ξεπερνούσε τις 10.000 ζευγάρια. Σήμερα υπολογίζεται ότι υπάρχουν περισσότερα από 180 διαφορετικά είδη μηχανών για την κατασκευή παπουτσιών, ενώ το επίκεντρο των διάσημων σχεδιαστών παραμένει η Ιταλία, η οποία κατέχει την πρώτη θέση διεθνώς στον τομέα της Υψηλής Ραπτικής.

Ωστόσο, η τέχνη των χειροποίητων παπουτσιών δεν έχασε ούτε για μια στιγμή την αίγλη της. Ακόμη και σήμερα θα συναντήσουμε οικογενειακά εργαστήρια με φίνα σχέδια, φτιαγμένα από υλικά μοντέρνας τεχνολογίας, που δένουν άψογα με τις παραδοσιακές τεχνικές, ανάλογα με τη σκοπιμότητα της χρήσης τους και την κοινωνικο-οικονομική θέση εκείνου που τα παραγγέλνει.