Αλφαβητάριο / Μέθοδοι εκμάθησης της πρώτης ανάγνωσης.

Αλφαβητάριο = σχολικό βιβλίο με το οποίο τα παιδιά μαθαίνουν τα γράμματα της αλφαβήτου και ανάγνωση.

Στη χώρα μας η ιστορία του ξεκινάει το 1771 και έχει ¨ημερομηνία λήξης¨ το 1982, οπότε και έγινε η αντικατάστασή του από το σχολικό βιβλίο ¨Η Γλώσσα μου¨. Στόχος των Αναγνωστικών ήταν η εκμάθηση της πρώτης ανάγνωσης των μαθητών. 

Ο στόχος αυτός έγινε προσπάθεια να επιτευχθεί 

με διάφορες μεθόδους:

Αλφαβητική συνθετική μέθοδος 

(γραμματισμός ή καπακισμός):

Η συγκεκριμένη μέθοδος εφαρμόστηκε στη Δύση από την αρχαιότητα μέχρι το 16ο αι., αποτελώντας έτσι την αρχαιότερη και μακροβιότερη, από όσες εφαρμόστηκαν. ¨Παράταση ζωής¨ πήρε στον ελλαδικό χώρο όπου και εφαρμόστηκε έως τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους.

Προηγούνταν η εκμάθηση της ονοματολογίας των γραμμάτων του αλφαβήτου και έπονταν η εκμάθηση των συλλαβών με τον ταυτόχρονο ονοματισμό των γραμμάτων, π.χ. κάπα + άλφα = κα. Αφού ολοκληρώνονταν η εκμάθηση ανάγνωσης λέξεων (μονοσύλλαβες-δισύλαββες-πολυσύλλαβες) ακολουθούσαν, κατά σειρά: η ανάγνωση προτάσεων και μικρών κειμένων. Για να εκπληρωθεί ο στόχος της εκμάθησης λέξεων γίνονταν χρήση επιλεγμένων για την περίσταση λέξεων, που όμως αποτελούσαν ¨ξένο σώμα¨ για τους μαθητές.

Φωνητική ή φθογγική μέθοδος:

Τη μέθοδο αυτή εισήγαγε στη Γερμανία το 1534 ο Ickelsamer. Παρουσίαζε πολλές ομοιότητες με την Αλφαβητική, έχοντας όμως ως βασική της διαφορά το ότι δεν ονοματίζονταν τα γράμματα αλλά μόνο προφέρονταν ο φθόγγος που αντιστοιχούσε σε αυτά, π.χ. ψ + ι = ψι.

Άλλο διαφοροποιητικό στοιχείο υπήρξαν οι λέξεις που χρησιμοποιούνταν για ανάγνωση. Επιλέγονταν λέξεις οικείες στο παιδικό λεξιλόγιο. Εισηγητής της μεθόδου στην Ελλάδα θεωρείται ο Ι.Π. Κοκκώνης, με το αλφαβητάριο του που εκδόθηκε το 1917.

Ι. Π. Κοκκώνης.

Μέθοδος των αρχοειδών ή παραδειγματικών 

ή πρότυπων λέξεων:

Φωνητική επίσης μέθοδος που εισήγαγε το 1791 ο Gedicke. Πρόκειται για αναλυτικοσυνθετική μέθοδο που ακολουθούσε αντίστροφη πορεία εκμάθησης της ανάγνωσης σε σχέση με τη φωνητική ή τη φθογγική του Ickelsamer. Αφετηρία αποτελούσε η ανάλυση της λέξης σε συλλαβές και των συλλαβών σε γράμματα και έπειτα η σύνθεση των γραμμάτων σε συλλαβές και των συλλαβών σε λέξεις.

Η εφαρμογή της στη χώρα μας πραγματοποιήθηκε από το 1880 έως το 1917. Τα αλφαβητάρια της μεθόδου αυτής είχαν ως αφετηρία απλές (στη γραφή και στην προφορά) μονοσύλλαβες λέξεις. Η εστίαση στην εύρεση τέτοιων απλών λέξεων έθεσε σε δεύτερη μοίρα άλλους παράγοντες που θα διευκόλυναν την εκμάθηση της ανάγνωσης. Τα αλφαβητάρια αυτά έμειναν στην ιστορία ως ¨αλφαβητάρια των ίων και ωών¨, όνομα που οφείλουν στις πρώτες λέξεις με τις οποίες άρχιζαν.

Ολική η αναλυτική μέθοδος (μέθοδος Decroly):

Η εκμάθηση της ανάγνωσης στηρίζονταν σε λέξεις, φράσεις ή προτάσεις που υπήρχαν στις πρώτες σελίδες των βιβλίων. Αυτές επαναλαμβάνονταν με διαφορετικούς συνδυασμούς στη συνέχεια των αλφαβηταρίων, επιδιώκοντας την εξοικείωση των μαθητών με αυτές. Ασκήσεις ανάλυσης και ανασύνθεσης συμπλήρωναν την εκμάθηση των γραμμάτων και συνδυασμών καθώς και των φθόγγων που τα απέδιδαν.