Απλά η γελοιογραφία είναι ίσως το μόνο πράγμα που μας κάνει να γελάμε ( ή απλώς να χαμογελάμε –αν δεχθούμε ότι το χαμόγελο είναι η τελειοποίηση του γέλιου)σε μια εποχή, όπου οι άνθρωποι δεν γελούν πια ,-παρά μόνο αν έχουν άνοδο οι τιμές της Σοφοκλέους………
Σε μία εποχή, που η τηλεόραση ήρθε και πέρασε σαν καυτή λάβα καίγοντας τα σπαρτά του ελληνικού τύπου, η γελοιογραφία είναι το μόνο κομμάτι της εφημερίδας που διατηρεί σταθερά το εμβαδόν του- και την αναγνωσιμότητά του. Ίσως η εξήγηση είναι απλή- η γελοιογραφία δεν είναι αντίπαλος της τηλεόρασης. Είναι το μόνο κάστρο που έμεινε απόρθητο. Η γελοιογραφία δεν χωράει στην τηλεόραση.
Συγκεκριμένα, γελοιογραφία λέγεται μια εικόνα ή μια περιγραφή που γίνεται για να μας δείξει την κωμική πλευρά μιας μορφής και να προκαλέσει γέλιο. Τέτοιο είναι ένα σκίτσο, που φροντίζει να παραμορφώσει τα χαρακτηριστικά του προσώπου ή να αναδείξει ένα, το πιο κωμικό και να το βάλει κυρίαρχο σε όλα τα άλλα.
Η πρόθεση της γελοιογραφίας είναι ηθική. Καυτηριάζει το άτοπο, κάνει πολιτική σάτιρα και με το γέλιο διδάσκει.
Στην αρχαία Ελλάδα οι μάσκες του θεάτρου είναι πραγματικά γελοιογραφικά κατασκευάσματα, αλλά δε μπορούμε να τη πούμε γελοιογραφία αφού δεν είναι αυτόνομη έκφραση, αλλά βοηθητικό στοιχείο του θεάτρου. Το ίδιο ισχύει και για τις αγγειογραφίες με τα υπερτονισμένα χαρακτηριστικά των φυσιογνωμιών. Αυτή η παραμόρφωση υποβάλλει μια ιδέα γενικότερη και δε γίνεται να προκαλέσει γέλιο, αλλά για να υποβάλλει μια ιδέα.
Περισσότερο κοντά στη γελοιογραφία βρίσκονται οι ειδικές εικόνες που γίνονται στην αρχαία Ρώμη και που τις περιγράφει ο Κικέρωνας. Πρόκειται για εικόνες που τονίζουν φυσικά ελαττώματα των ανθρώπων. Δε σώθηκαν όμως τέτοιες εικόνες για να έχουμε σαφή άποψη.
Στο Μεσαίωνα ουσιαστικές γελοιογραφικές εικόνες είναι οι απεικονίσεις του διαβόλου ή οι απεικονίσεις ανθρωπίνων αδυναμιών.
πό την Άπω Ανατολή το θέατρο σκιών έφτασε στην Τουρκία. Από το σεΐχη Κιουστερή κατά το 14ο αιώνα δημιουργείται ο κωμικός Καραγκιόζης. Το 16ο αιώνα το θέατρο σκιών άκμαζε ως θέαμα γνήσια λαϊκό σε ολόκληρο το χώρο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Η τούρκικη παράδοση λέει πως ο Καραγκιόζης ήταν χτίστης και σκοτώθηκε από το σουλτάνο Ορχάν (1336 – 1359), γιατί με τα αστεία του εμπόδιζε τους εργάτες στο χτίσιμο του τζαμιού. Μια άλλη τούρκικη παράδοση λέει πως ο Καραγκιόζης ήταν ταχυδρόμος του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και ο Χατζηαβάτης ταχυδρόμος του Τούρκου σουλτάνου.
Η τούρκικη παράδοση λέει πως ο Καραγκιόζης ήταν χτίστης και σκοτώθηκε από το σουλτάνο Ορχάν (1336 – 1359), γιατί με τα αστεία του εμπόδιζε τους εργάτες στο χτίσιμο του τζαμιού. Μια άλλη τούρκικη παράδοση λέει πως ο Καραγκιόζης ήταν ταχυδρόμος του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και ο Χατζηαβάτης ταχυδρόμος του Τούρκου σουλτάνου.
Ιδρυτής του ελληνικού Καραγκιόζη θεωρείται ο Δημήτρης Μίμαρος, ο οποίος γεννήθηκε το 1865 στην Πάτρα. Το 1888 ο Μίμαρος πήγε σε μια παράσταση Καραγκιόζη και τόσο πολύ γοητεύτηκε, που παρουσιάστηκε στον καραγκιοζοπαίχτη και τον παρακάλεσε να τον πάρει βοηθό. Σε λίγο ο νεαρός Δημήτρης Σαρδούνης ξεπέρασε το δάσκαλό του στη μιμική, γι’ αυτό πήρε και το όνομα «Μίμαρος». Πλούτισε το δραματολόγιο του θεάτρου σκιών με νέα έργα παρμένα όλα από την ελληνική ιστορία. Τελειοποίησε την τεχνική της παρουσίασης των σκιών, απάλλαξε τον Καραγκιόζη από τις άσεμνες κουβέντες και τον έκανε κατάλληλο θέαμα, όχι μόνο για μεγάλους αλλά και για παιδιά. ο Μίμαρος όρισε για σκηνικά το παλάτι του πασά από τη μια μεριά και την καλύβα του Καραγκιόζη από την άλλη.
Οι φιγούρες του θεάτρου σκιών είναι μόνο
Ο Καραγκιόζης, τύπος κωμικός στην εμφάνιση, κοντός, καμπούρης, με μεγάλη μύτη και χέρια και στο χαρακτήρα πανούργος, υποκριτής και θρασύδειλος, πάντα φτωχός και πεινασμένος, με μοναδικό εφόδιο την εξυπνάδα του.
Ο Πασάς, ανάμνηση της τουρκικής κυριαρχίας.
Ο Χατζηαβάτης, δουλικός και κόλακας μικροαστός.
Ο μπάρμπα – Γιώργος, τύπος του ατρόμητου και αγαθού Ρουμελιώτη.
Ο Μέγας Αλέξανδρος, βγαλμένος από το θρύλο.
Τα παιδιά του Καραγκιόζη (Κολλητήρης, Κοπρίτης και Μιρικόγκος).
Η Καραγκιόζαινα (Αγλαΐα).
Ο Σιορ Διονύσιος, ο τύπος του αβρού Επτανήσιου.
Ο Σταύρακας, ο παλιός ψευτοπαλικαράς της Πλάκας και του Ψυρρή.
Ο καπετάν Μανούσακας, αγαθός αλλά γενναίος Κρητικός από τα Σφακιά.
Ο Βελιγκέκας, η Βεζυροπούλα, ο Βεζίρης, η κόρη του Πασά και πολλές άλλες.
Ονομαστοί καραγκιοζοπαίχτες ήταν και είναι οι εξής: Ο Αντώνης Παππούλης, ο Δημήτρης Μανωλόπουλος, ο Χαρίλαος, ο Ντίνος Θεοδωρόπουλος, ο Σπαθάρης – πατέρας και γιος, ο Χαρίδημος κ.ά
Η πραγματική γελοιογραφία είναι δημιούργημα της εποχής της Αναγέννησης και της Μεταρρύθμισης. Είναι δημιούργημα της εποχής που αποκτάει ιδιαίτερη αξία το άτομο ως μέλος της κοινωνίας, του λεγόμενου ουμανισμού. Στην αρχή, παρουσιάζονται εικόνες βασιλιάδων με πήλινα πόδια ή ξεκάλτσωτα. Από τις αρχές του 16ου αιώνα κάνουν την εμφάνιση τους καθαρές γελοιογραφίες σε μία προσπάθεια να σατιριστούν καταστάσεις, πρόσωπα και ήθη. Έτσι η Μεταρρυθμιστές προσπαθούν να γελοιοποιήσουν το πάπα και τις Μεσαιωνικές του αντιλήψεις και αντιστρόφως. Μεγάλοι καλλιτέχνες όπως ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι, ο Ντύρερ κ.α παρουσιάζουν πρόσωπα που μορφάζουν στα έργα τους.
Το 16ο αιώνα εμφανίζονται οι πρώτες εικονογραφήσεις περιοδικού του σατιρικού τύπου. Μετά το τέλος της θρησκευτικής και πολιτικής διαπάλης στα χρόνια της Μεταρρύθμισης εμφανίζονται γελοιογραφίες εμπόρων και επαγγελματιών. Όμως ο πρώτος ολοκληρωμένος δημιουργός γελοιογραφίας είναι ο μεγάλος αρχιτέκτονας του 17ου αιώνα Μπερνίνι. Αυτό τον αιώνα η γελοιογραφία φτάνει στα πλαίσια που δίδονται σήμερα στο όρο και στα τέλη του είναι μια συγκεκριμένη καλλιτεχνική έκφραση.
Η πολιτική γελοιογραφία ,αφού έκανε την εμφάνισή της στη Ευρώπη το 1830, κατόρθωσε σε σύντομο χρονικό διάστημα να διαμορφώσει τη θέση και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της στο καλλιτεχνικό στερέωμα. Παράλληλα, πραγματοποιούσε τη πολιτικοκοινωνική επανάστασή της με άξιούς εκφραστές. Στόχος της ήταν να γίνουν δηλώσεις για γεγονότα και πολιτικές φυσιογνωμίες σε πληθυσμό που ήταν κυρίως αμόρφωτος. Αργότερα όμως με τη χρήση των συμβόλων και των υπερβολών η γελοιογραφία επέτρεπε στον καλλιτέχνη να υπονοεί πράματα που θα μπορούσαν να είναι πολιτικά επικίνδυνο να υποστηρικτούν εγγράφως.
Όπως πολλές νέες επαναστατικές ιδέες και τρόποι έκφρασης που ήταν συνυφασμένη με το γενικότερο πνεύμα του φιλελευθερισμού που επικρατούσε την εποχή εκείνη , έτσι και η πολιτική γελοιογραφία που υποστήριζε την ελευθερία στην έντυπη έκφραση (την ελευθεροτυπία) , μεταλαμπαδεύτηκε από την Ευρώπη στην επαναστατημένη Ελλάδα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου