Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή

Τι θα μάθουμε:

• Τη γεωγραφική θέση της Θεσσαλονίκης και πώς αυτή επηρέασε την ιστορική πορεία της πόλης.
• Την οικονομική, πνευματική και καλλιτεχνική ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης.
• Τι ήταν το κίνημα των Ζηλωτών.

Σπουδαίο οικονομικό και πνευματικό κέντρο της αυτοκρατορίας αποτελούσε η Θεσσαλονίκη. Όπως αναφέρουν πηγές της εποχής:

«Όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος αποφάσισε να κάνει τη νέα πρωτεύουσα, δε διάλεξε αμέσως το Βυζάντιο. Για λίγο σκέφτηκε τη Ναϊσσό (Νίσσα της Σερβίας σήμερα), όπου γεννήθηκε, τη Σαρδική (Σόφια) και τη Θεσσαλονίκη. Η προσοχή του ακόμη στράφηκε και στην Τροία, την πατρίδα του Αινεία, ο οποίος, όπως λέει η παράδοση, ήρθε στην Ιταλία μετά την άλωση και την καταστροφή της από τους Αχαιούς και θεμελίωσε τη Ρώμη».

Σωζομενός, Εκκλησιαστική Ιστορία

Χάρτης με τις πόλεις ο Μ. Κωνσταντίνος είχε διαλέξει για να μεταφέρει
την πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. 

Στην ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης ρόλο έπαιξε η γεωγραφική της θέση στο Θερμαϊκό κόλπο και στην εύφορη πεδιάδα του ποταμού Αξιού. Η θέση αυτή την έκανε σταυροδρόμι εμπορικό των στεριανών και θαλάσσιων δρόμων και της έδωσε φήμη και πλούτη. Σύμφωνα με τον ιστορικό Ιωάννη Καμενιάτη: «Η γη και η θάλασσα έχουν ταχτεί να λειτουργούν για χάρη μας και να μας προσφέρουν τα πλούσια δώρα τους αδαπάνως».  Η θέση της την έκανε όμως και στόχο πολλών κατακτητών. Η Θεσσαλονίκη καταλήφθηκε και λεηλατήθηκε το 904 από τους Σαρακηνούς (κλικ εδώ) και το 1185 από τους Νορμανδούς.

Η άλωση της Θεσσαλονίκης από άραβες πειρατές το 904, σε μικρογραφία από το χειρόγραφο «Χρονικό του Σκυλίτζη», 12ος-13ος αι. (Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη)

Η Θεσσαλονίκη εκτός από οικονομική γνώρισε και σημαντική πνευματική ανάπτυξη όπως μαρτυρούν τα μνημεία βυζαντινής τέχνης και οι παλιές εκκλησίες που υπάρχουν ακόμη και σήμερα στην πόλη. Μεταξύ των ναών της ξεχωρίζει ο ναός του Αγίου Δημητρίου που είναι πολιούχος και προστάτης της. Άλλοι σπουδαίοι ναοί που διαθέτει η πόλη είναι η Ροτόντα, η Αγία Σοφία (χτισμένη με πρότυπου την Αγία Σοφία της Πόλης) και η Αχειροποίητος (κλικ εδώ).

Ναός Αγίου Δημητρίου.

Ο Άγιος Δημήτριος με δυο παιδιά που προστατεύει. Ψηφιδωτό στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου. 

Το 13^ο και 14^ο αιώνα κατά τα χρόνια παρακμής της αυτοκρατορίας η Θεσσαλονίκη συνέχισε να αυξάνει την πνευματική και εμπορική της δραστηριότητα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να λάβει το προνόμιο να είναι αυτοδιοικούμενη.

Στην πόλη λειτουργούσαν κατώτερα και μέσα σχολεία καθώς και ανώτατες σχολές Μαθηματικών, Νομικής, Φιλοσοφίας και Ρητορικής. Οι μισθοί των δασκάλων καταβάλλονταν από τις αρχές της πόλης.

 Η Θεσσαλονίκη στα βυζαντινά χρόνια 

(Ζωγραφική αναπαράσταση Μ. Καμπάνη).

Από το 1342 έως το 1349 έχουμε στη Θεσσαλονίκη το κίνημα των Ζηλωτών. Οι Ζηλωτές αποτελούσαν ένα είδος πολιτικού κόμματος που υποστήριζαν τα συμφέροντα των χαμηλών κοινωνικών τάξεων (μικροκαλλιεργητών, μικροτεχνιτών, εργατών και ναυτικών) απέναντι στους πλούσιους και στους δυνατούς. Οι τελευταίοι είχαν στα χέρια τους το εμπόριο, τον πλούτο και τα προνόμια και εκμεταλλεύονταν τους οικονομικά αδύναμους. Η αντιπαράθεση αυτή οδηγήθηκε στα άκρα με την εκδήλωση επανάστασης και την επικράτηση των Ζηλωτών.

Οι Ζηλωτές:

• Απομάκρυναν τους ευγενείς από την πόλη.
• Λεηλάτησαν και δήμευσαν τις περιουσίες των δυνατών.

Διοίκησαν την πόλη για επτά έτη (1342-1349). Η «δημοκρατική κυβέρνησή» τους όμως ανατράπηκε από το συνασπισμό των ευγενών με τη βοήθεια του αυτοκράτορα. Το κίνημα των Ζηλωτών έμεινε στην ιστορία ως παράδειγμα αγώνα απελευθέρωσης των αδυνάτων από το ζυγό και την εκμετάλλευση των δυνατών.

Δημήτρια κλικ εδώ.

Τα βυζαντινά και τα σύγχρονα «Δημήτρια»

Το βυζαντινό πανηγύρι των «Δημητρίων»

  «Τις μέρες της γιορτής του Αγίου Δημητρίου (26 Οκτωβρίου), εκτός από τις τελετές τιμής για τη μνήμη του Αγίου, η πόλη οργάνωνε περίφημο εμπορικό πανηγύρι, τα Δημήτρια, που κρατούσε αρκετές μέρες. Κατά τη διάρκειά του εκτός από τους Έλληνες έρχονταν εκεί, από τις μακρινές πατρίδες τους, Σλάβοι, Ιταλοί, Ισπανοί, Πορτογάλοι, Γάλλοι και άλλοι πολλοί, για να εμπορευτούν τα προϊόντα τους».

ΑΑ, Vasiliev, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Άγιο Όρος: Η πολιτεία των μοναχών

  Στη διάρκεια της εικονομαχίας πολλοί διωκόμενοι εικονολάτρες κατέφυγαν στο όρος Άθως της Χαλκιδικής, παίρνοντας μαζί τους ιερά λείψανα, εικόνες, χειρόγραφα και σκεύη των εκκλησιών, για να τα περισώσουν. Εκεί, αρχικά, ζούσαν σε σπηλιές και σε σκήτες* «μελετώντας και διαλογιζόμενοι».

  Στα χρόνια των Μακεδόνων, όταν οι εικονομαχικές διαμάχες ηρέμησαν, με την οικονομική βοήθεια και των αυτοκρατόρων χτίστηκαν εκεί πολλά μοναστήρια. Οι μοναχοί τους έφτασαν τις τρεις χιλιάδες. Για το χτίσιμο τους εργάστηκαν σπουδαίοι αρχιτέκτονες και για την εικονογράφηση των ναών τους ονομαστοί ζωγράφοι.

  Οι μοναχοί, στη διάρκεια των αιώνων που ακολούθησαν, διατήρησαν την ορθόδοξη χριστιανική παράδοση, καλλιέργησαν τη βυζαντινή ζωγραφική και μουσική και διέσωσαν πολύτιμα εικονογραφημένα χειρόγραφα. Ο ανεκτίμητος αυτός πλούτος των ιστορικών πηγών φυλάσσεται, έως σήμερα, στις βιβλιοθήκες των μοναστηριών.

  Σήμερα η «Μοναστική Πολιτεία του Αγίου Όρους» είναι αυτοδιοικούμενη. Διοικείται δημοκρατικά από την ιερή κοινότητα, που την αποτελούν οι ηγούμενοι των μοναστηριών και έχει έδρα τις Καρυές. Την ύπαρξη και τη λειτουργία της έχουν εγγυηθεί διεθνείς συνθήκες και την προστατεύει η ελληνική πολιτεία.