Η ανάπτυξη των γραμμάτων και η μελέτη των αρχαίων Ελλήνων κλασικών

Τι θα μάθουμε:

• Για την άνθιση των γραμμάτων και των τεχνών κατά τα χρόνια διακυβέρνησης των Μακεδόνων.
• Για τα εκπαιδευτικά ιδρύματα που λειτούργησαν στην Κωνσταντινούπολη τον 9^ο και 10^ο αιώνα.
• Πώς οι Βυζαντινοί μελέτησαν και έσωσαν τα κείμενα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων.

Μεγάλη ανάπτυξη γνώρισαν τα χρόνια της Μακεδονικής δυναστείας τα γράμματα και οι τέχνες. Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄ και ο θείος του καίσαρας* Βάρδας ίδρυσαν το πανεπιστήμιο της Μαγναύρας.

Σε αυτό δίδαξαν ονομαστοί καθηγητές όπως ο Λέων ο μαθηματικός, ο πατριάρχης Φώτιος, ο Ιωάννης Γραμματικός και ο Κωνσταντίνος-Κύριλλος.

Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄ ανάμεσα σε δασκάλους και φοιτητές του Πανεπιστημίου (Μικρογραφία, Ρώμη, Βατικανή Βιβλιοθήκη).

Σχεδόν όλα τα μαθήματα γίνονταν στην ελληνική γλώσσα και διδάσκονταν οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς. Οι καθηγητές πληρώνονταν από το κράτος και η φοίτηση όσων διακρίνονταν για την επιμέλειά τους ήταν δωρεάν. Το κράτος και η εκκλησία αντλούσαν από τους καθηγητές και τους αποφοίτους του Πανεπιστημίου ανώτερους υπαλλήλους για το κράτος.

Φοιτητές συζητούν με τους καθηγητές τους. Αριστερά καθισμένος σε θρόνο ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Φώτιος.

Τα χρόνια αυτά λειτούργησε στην Κωνσταντινούπολη και η Πατριαρχική Σχολή. Σε αυτήν δίδαξαν μορφωμένοι κληρικοί και λαϊκοί. Μελέτησαν τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και κατέγραψαν σε χειρόγραφα βιβλία και περγαμηνές ό,τι από την αρχαία λογοτεχνία, φιλοσοφία και τις επιστήμες είχε διασωθεί. 

Μοναχοί αντιγράφουν έργα αρχαίων συγγραφέων.

Πρωτοστάτες στο έργο αυτό ήταν ο πατριάρχης Φώτιος, ο επίσκοπος Καισαρείας Αρέθας και ο φιλόσοφος Μιχαήλ Ψελλός. 

Αριστερά ο Μιχάλης Ψελλός με το μαθητή του, αυτοκράτορα Μιχαήλ Ζ΄.

Τα χειρόγραφα αυτά βιβλία, ζωγραφισμένα με θαυμάσιες μικρογραφίες, πλούτιζαν δημόσιες βιβλιοθήκες του κράτους και πωλούνταν σε ιδιωτικές βιβλιοθήκες. Τα έσοδα των πωλήσεων χρησιμοποιούνταν για την αγορά υλικών γραφής των βιβλίων.

Εργαστήριο αντιγραφής σε μοναστήρι. Μικρογραφία από χειρόγραφο της Αποκάλυψης (1200 μ.Χ.). 

Απεικόνιση μάχης ανάμεσα σε Έλληνες και Τρώες. Χειρόγραφο της Ιλιάδας σε μεγαλογράμματη γραφή (6ος μ.Χ. αι.). 

 Ο Ησαΐας προσεύχεται. Δεξιά του ο μικρός όρθρος ως μικρό παιδί και αριστερά η νύχτα με τη μορφή ώριμης γυναίκας. Χαρακτηριστικό δείγμα τέχνης της Μακεδονικής Αναγέννησης (μικρογραφία από ψαλτήρι που βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού). 

Πολλά βιβλία έγραψαν και οι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ΄ ο σοφός και Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος.

Με την ανάπτυξη των γραμμάτων σημειώθηκε και μεγάλη ανάπτυξη των τεχνών. Εκτός από την αγιογραφία άνθιση γνώρισαν η μικρογραφία, η ελεφαντοτεχνία* και η διακοσμητική.

Όλα τα παραπάνω είχαν ως αποτέλεσμα να ονομαστεί η εποχή αυτή «χρυσή εποχή» του Βυζαντίου ή «μακεδονική αναγέννηση».

*καίσαρας = επίτροπος-αναπληρωτής του ανήλικου αυτοκράτορα

*ελεφαντοτεχνία = τέχνη κατασκευής μικρών αντικειμένων από δόντια ελέφαντα

«Εάν σήμερα μπορούμε να διαβάζουμε τον Πλάτωνα, τον Όμηρο και τον Ευριπίδη από το πρωτότυπό τους, το οφείλουμε πρώτιστα στους διακεκριμένους Έλληνες λόγιους, οι οποίοι το δέκατο αιώνα διέσωσαν πολλά κείμενα από την καταστροφή».

Δίον. Α. Ζακυθηνός, Βυζαντινή Ιστορία

Λέων ο Μαθηματικός

  Ο Άραβας χαλίφης της Βαγδάτης ήθελε να πάρει στην αυλή του το Λέοντα το Μαθηματικό, που ήταν διευθυντής του Πανεπιστημίου. Γι’ αυτό έστειλε στον αυτοκράτορα Θεόφιλο μεγάλη ποσότητα χρυσού και του υποσχέθηκε διαρκή ειρήνη. Ο Θεόφιλος όμως αρνήθηκε:

«Θα ήταν ανόητο για μας να διώξουμε από τη χώρα μας και να δώσουμε σε άλλους ένα καλό, για το οποίο το γένος μας τιμάται και θαυμάζεται από όλους», είπε.

Τα μετά το Θεοφάνη

Οι Βυζαντινοί απορρίπτουν τις προτάσεις του Άραβα Χαλίφη της Βαγδάτης. 

«Στα μοναστικά κέντρα του Αγίου Όρους, της Ανατολής και της Πόλης ασκημένες ομάδες γραφέων μοναχών αντέγραψαν και διέσωσαν από τη φθορά και την καταστροφή χιλιάδες αρχαία ελληνικά συγγράμματα. Με τον τρόπο αυτό τα μοναστήρια πρωτοστάτησαν στη διάσωση της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς».

Kurt Weitzmann, Βυζαντινή ιστορία